Đời sống của nông dân dù đã được cải thiện một bước nhưng vẫn ngổn ngang khó khăn. Nguyên nhân chính là do thu nhập quá thấp sản xuất nhỏ và manh mún, tư duy kinh tế tiểu nông bám rễ quá sâu, trong khi đó cơ sở hạ tầng quá yếu kém. Ngay những vùng nông thôn ven đô thị, cận kề các khu công nghiệp ở Hà Nội, TP.HCM, Đồng Nai, Bình Dương... “làn gió” công nghiệp hóa cũng chỉ thoảng qua, còn “làn sóng” đô thị hóa thì lại tràn tới quá nhanh và mạnh. Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới xác định đến năm 2015 có 20% số xã đạt tiêu chuẩn theo bộ tiêu chí quốc gia. Có ý kiến nhận xét, ngay cả khi nông thôn hội đủ những điều kiện cơ bản cũng không dễ dàng xây dựng nông thôn mới.
Thực ra, hàng chục năm qua nước ta đã định hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông thôn, đã đầu tư nhưng đích đến vẫn còn xa, khoảng cách vẫn còn lớn ngay ở những vùng nông thôn sát nách thành thị, chưa nói tới vùng xa, miền núi. Đặc biệt khi Hà Nội mở rộng địa giới vùng công nghiệp và nông dân càng bộc lộ khoảng cách chênh lệch về nhiều phương diện. Xây dựng nông thôn mới không chỉ đơn thuần là khoác cho nó một “bộ cánh mới”, mà phải đổi mới tận gốc rễ nông thôn.
Theo mô hình xây dựng nông thôn mới có một nội dung rất quan trọng là quy hoạch phát triển nông nghiệp - nông thôn. Tuy nhiên, theo Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác phát triển nông thôn, chất lượng quy hoạch ở nhiều địa phương, nhiều vùng chưa bám sát quy hoạch chung của quốc gia nên chưa đạt yêu cầu. Nhìn tổng thể, nông thôn nước ta phát triển tự phát, thiếu quy hoạch đây là cái khó cho các địa phương. Hiện mới có 23% xã có quy hoạch dân cư nông thôn, còn thiếu quy hoạch sản xuất nông nghiệp - tiểu thủ công nghiệp - dịch vụ không có quy chế quản lý phát triển theo quy hoạch.
Nói ngắn gọn là nông thôn đang phát triển “tự nhiên” kiến trúc cảnh quan làng nghề pha tạp, lộn xộn, ô nhiễm môi trường từ sản xuất làng nghề, nhiều nét đẹp văn hóa làng quê đang mai một dần trước trào lưu đô thị hóa từ thành thị tràn về. Hình ảnh về nông thôn nước ta đã được phác họa qua bộ tiêu chí quốc gia. Tất cả các xã nông thôn mới đều phải có hệ thống thủy lợi; có nhà văn hóa và khu thể thao; có điểm phục vụ bưu chính viễn thông, có internet đến tận thôn; có tổ hợp tác hoặc hợp tác xã hoạt động có hiệu quả và không có nhà tạm, dột nát...
Xây dựng nông thôn mới đồng nghĩa với xóa đói giảm nghèo bền vững. Đại diện cho tiếng nói của nông dân, Hội Nông dân Việt Nam bày tỏ với Nhà nước “ba điều ước”: nâng cao mức sống nông dân, chú trọng dạy nghề, đào tạo, giải quyết việc làm, đảm bảo được mức và cơ cấu đầu tư hạ tầng nông thôn; chuyển giao khoa học công nghệ, kỹ thuật và xúc tiến thị trường hỗ trợ nông dân sản xuất và tiêu thụ nông sản hàng hóa.
