Một giọng văn giản dị, khiêm nhường như chính phong cách sống của anh - không thích ồn ào, khoa trương. Sự hấp dẫn của văn anh là ở chỗ đã làm hiện lên rõ nét và sinh động quá trình phấn đấu của anh cho một nền điện ảnh dân tộc, cũng như những bước đường phát triển của nền điện ảnh nước nhà.
Đạo diễn Đặng Nhật Minh chỉ đạo một cảnh quay
Đặng Nhật Minh tự nhận mình “Không có một niềm say mê nào từ thuở bé đối với điện ảnh” và cũng không có năng khiếu điện ảnh. Thế nhưng, qua những trang viết của anh, lại thấy chính cuộc sống gia đình anh, tư chất của anh và cơ sở xã hội mà anh gắn bó mật thiết, chính là cái nền vững chắc cho tài năng điện ảnh của anh phát triển. Một tình yêu tha thiết với văn học nghệ thuật, do từ nhỏ đã “thuộc Chinh phụ ngâm” và những câu hò xứ Huế. Một gia đình nền nếp luôn luôn quan tâm đến việc học hành của con cháu, coi trọng chữ HIẾU. Tấm gương dấn thân của cha mẹ anh vào con đường cách mạng... Cậu anh - nhà sử học, nhà văn hóa Nguyễn Hồng Phong - là người thầy đã dạy anh “bằng văn học, thơ ca, bằng những hình tượng trong ca dao, bằng những phân tích về hội họa ông đã tập cho tôi cách tư duy bằng hình ảnh, một phẩm chất không thể thiếu của người làm điện ảnh”.
Nói về tư chất, có thể thấy rằng từ những cái nhìn thông thường trong cuộc sống, Đặng Nhật Minh đã bộc lộ khả năng cảm thụ của một nhà làm phim. Đó là cái nhìn xoáy vào hiện thực, làm bật lên rồi đọng lại thành những hình ảnh tiêu biểu nhất, cô đọng nhất, gây ấn tượng nhất.
Một khả năng cần có của một đạo diễn điện ảnh là chọn diễn viên phù hợp với nhân vật. Về mặt này, Đặng Nhật Minh thể hiện rõ năng lực của mình. Anh không chạy theo danh tiếng của các diễn viên, không tìm kiếm các diễn viên thời thượng, mà tự ngắm nhìn, suy tư để chọn ra được diễn viên phù hợp nhất với vai diễn. Nhờ sự lựa chọn tinh tường ấy, phim của anh trở nên có hồn hơn, ấn tượng hơn. Đó là Tất Bình vai nhà báo Vũ trong Thị xã trong tầm tay, Lê Vân vai Duyên trong Bao giờ cho đến tháng Mười, Minh Châu vai Nguyệt trong Cô gái trên sông, Bùi Bài Bình vai Hòa và Lan Hương vai Thủy trong Mùa ổi… Sự lựa chọn chính xác của anh không những giúp cho nhân vật bộc lộ rõ tính cách, chuyển tải được trọn vẹn ý đồ nghệ thuật của đạo diễn, mà còn như đôi cánh nâng bổng diễn viên lên trong sự nghiệp điện ảnh của mình. Quả vậy, hầu hết các diễn viên từng đóng trong các phim của anh đều giành được những giải diễn xuất cao tại các Liên hoan phim Việt Nam và quốc tế.
Đặng Nhật Minh thường nói rằng mình gặp may. Nhưng qua những trang viết của Đặng Nhật Minh, thấy rõ tư chất nghệ sĩ và kỹ năng nghề nghiệp để tạo cho mình một con đường độc đáo dẫn tới thành công. Những thành công mà anh gặt hái được là một tất yếu, chứ không phải là sự “ăn may”. Đặng Nhật Minh luôn có ý thức phấn đấu mạnh mẽ với nghề. Khi được làm phim, dù chỉ là loại phim tốt nghiệp của học sinh, anh cũng dồn hết tâm huyết và trí tuệ của mình vào đó.
Có thể thấy Đặng Nhật Minh đã dám bứt phá khỏi lối làm ăn bao cấp từ lâu và chủ động, sáng tạo đi trên con đường nghệ thuật.“Tất cả những kịch bản anh viết đều xuất phát từ sự thôi thúc, rung động của chính mình. Sau khi viết xong kịch bản Đừng đốt anh tâm sự: “Không ai đặt tôi viết và viết xong tôi cũng chưa định gửi đi đâu cả”. Cùng với “Bao giờ cho đến tháng Mười”, những kịch bản của anh như “Thị xã trong tầm tay”, “ Cô gái trên sông”, “Trở về”, “Thương nhớ đồng quê”, “Hà nội - Mùa đông 46”, “Mùa ổi”, “Đừng đốt”… đã trở thành những bộ phim có sức lay động lòng người mạnh mẽ.
Đọc “Đặng Nhật Minh - Phim là người”, ta cũng thấy bức tranh chung của điện ảnh Việt Nam một thời … Có những tị hiềm, có động cơ cá nhân, nhưng vượt lên tất cả là tình yêu nhân dân, đất nước và lòng say mê nghệ thuật điện ảnh, khát khao cống hiến của những người nghệ sĩ chân chính. Có lẽ cũng chính vì thế mà tờ thời báo lớn nhất Nhật Bản Nihon Keizai Shimbun, năm 1999 đã tặng anh Giải thưởng NIKKEI ASIA PRIZE “dành cho người nghệ sĩ bằng nghệ thuật điện ảnh đã nói lên được tâm tư tình cảm của dân tộc mình và cũng là của các dân tộc châu Á ra với thế giới”, rồi vào tháng 9-2010, Đặng Nhật Minh lại được Viện Hàn lâm Điện ảnh Hoa kỳ quyết định mời sang Hollywood để vinh danh như một đạo diễn có công đối với nền điện ảnh Việt Nam.
