Cổng làng trong phố

ANTĐ - Đang đi trên một con phố, bỗng như giật mình khi bắt gặp một ngôi chùa, một mái đình hay cổng làng cổ kính bên đường. Những dấu tích  ấy như những nốt lặng ai bỏ quên trong cái bản tân nhạc ồn ào xô bồ của phố phường thời hiện đại. Hà Nội mới đây thôi, mươi năm cuối thế kỷ XX còn vô số cổng làng. Ngay mấy năm trước đi trên phố Hà Nội, ta vẫn gặp đâu đó những cái cổng làng tuyệt đẹp, nhưng lâu lâu trở lại thì nó đã biến mất… Tôi nhiều lúc ngẩn ngơ tiếc các cổng làng nơi kinh đô vạn thuở, như sự mất mát của dấu cũ làng xưa…
Cổng làng trong phố ảnh 1
Cổng Xanh làng Thọ xưa, nay thuộc phường Bưởi, quận Tây Hồ, Hà Nội
 Ảnh: NGỌC TUẤN


Ông Vũ Kiêm Ninh ở khu Nam Đồng, Hà Nội nổi tiếng là nhờ... cái cổng làng. Lúc về già, ông đã bỏ công đi chụp lại những cái cổng làng đặng lưu dấu cho mai sau. Ông bảo: “Lưu giữ được hình ảnh của những chiếc cổng làng Hà Nội xưa, để sau này nó có bị phá đi, thì nhìn vào cũng thấy phần hồn Hà Nội xưa kia còn đấy”. Mười năm tâm huyết với cái cổng làng Hà Nội, ông đã có một cuốn sách 300 trang và 109 tấm ảnh về cổng làng Hà Nội. 

Đô thị hóa đã len lỏi tới từng ngõ ngách làng quê. Những chiếc cổng xưa không còn hợp với những con đường bê tông mở rộng. Những chiếc xe công nông, ô tô ra vào thường ngày phục vụ nhu cầu cuộc sống của người dân, và để xây dựng những công trình hoành tráng, người ta đưa cả xe cẩu lớn, xe tải nặng vào làng nên cái cổng làng cổ kính bị phá đi lấy lối cho xe. Khi cuộc sống càng hiện đại, tốc độ đô thị hóa chóng mặt thì chiếc cổng làng lại càng hiếm. Còn đâu hình ảnh mỗi sớm mai cổng làng mở ra để người làng bắt đầu công việc của ngày mới. Người ra đồng, kẻ đi chợ, trẻ con tíu tít cắp sách đi học… Họa sĩ Quách Đông Phương cũng vì ám ảnh cổng làng mà dành một phần đời đi sưu tập các cổng làng dựng thành những bộ ảnh đẹp về di sản kiến trúc văn hóa tâm linh này. Rồi anh mở hẳn một triển lãm sắp đặt hoành tráng những cái cổng làng...

Cổng làng là hiện diện của một nếp làng. Dù hoành tráng tam quan có chạm khắc rồng chầu hổ phục hay đơn giản, khiêm nhường chỉ là hai cái cột gạch mộc, nhưng đó là biểu trưng cho một thái độ, một sự tự trọng của cả cộng đồng. Cổng làng cũng là một biểu tượng của cộng đồng về quyền uy của làng. Nhiều cổng làng không có cánh cổng, nhưng người ra kẻ vào vẫn có cảm giác bước qua cổng làng tức đi vào một thế giới của những người sống cùng nhau phía sau cổng ấy. Họ phải làm sao cho xứng đáng người làng ấy, và người ngoài đi vào làng phải tôn trọng nếp làng, tập quán, phong tục… Cái trụ đá chôn bên cổng đề hai chữ Nho “Hạ mã”, tức thì quan tướng gì đi vào làng qua cái cổng đều phải xuống ngựa. Một cách gián tiếp, người làng thể hiện quyền uy của cộng đồng, nét đẹp văn hóa ấy thể hiện sự nền nếp của xã hội xưa… Hà Nội vốn là đất tụ nhân tụ thủy. Hà Nội sẽ mang nét đẹp bí ẩn nếu còn giữ được những kiến trúc đình chùa, hay những chiếc cổng làng trong phố.

Hãy để lại những dấu tích làng trong phố. Cổng làng không làm xấu đi, làm nhếch nhác những con phố hiện đại mà ngược lại, nó chỉ làm thâm trầm hơn, sâu sắc hơn, cổ kính hơn và làm tăng giá trị văn hóa, tầm vóc của thành phố.