Nhà văn hóa cộng đồng ở Tây Nguyên: Xây xong “đóng cửa, bỏ hoang”! (1)

ANTĐ - Trong khoảng thời gian 10 năm trở lại đây, cụ thể hóa sự quan tâm, chăm lo của Đảng và Nhà nước đến đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào các dân tộc thiểu số, hầu hết các thôn, buôn đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ ở Tây Nguyên đã được đầu tư xây dựng Nhà văn hóa cộng đồng (NVHCĐ), với tổng kinh phí hơn 300 tỷ đồng. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân NVHCĐ ở Tây Nguyên đã không được sử dụng hiệu quả, gây lãng phí lớn...

Tây Nguyên có diện tích tự nhiên hơn 54 nghìn km2, dân số hơn 5,2 triệu người, trong đó 1,8 triệu người là đồng bào dân tộc thiểu số. Về đời sống kinh tế, Tây Nguyên còn là vùng chậm phát triển. Năm 2012 thu nhập bình quân đầu người mới đạt 26,9 triệu đồng, tỷ lệ hộ nghèo còn 15% - gấp 1,6 lần mức bình quân chung cả nước. Nhưng, vùng đất Tây Nguyên lại chứa đựng đời sống văn hóa, tinh thần hết sức đặc sắc và phong phú. Nơi đây có Không gian văn hóa cồng chiêng đã vinh dự được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại vào ngày 15-11-2005; có kho tàng sử thi Tây Nguyên đồ sộ và độc đáo; cùng những lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa vùng miền.

Những năm gần đây, các tỉnh Tây Nguyên đẩy mạnh việc đầu tư xây dựng NVHCĐ, chính là nhằm mục đích tạo dựng không gian sinh hoạt văn hóa tinh thần cho cộng đồng các buôn làng. Tùy vào từng dân tộc thiểu số bản địa mà NVHCĐ được xây dựng theo kiến trúc khác nhau. Với các dân tộc Ê Đê, Mnông định cư ở Nam Tây Nguyên thì NVHCĐ được dây dựng theo kiến trúc nhà dài. Còn với các dân tộc Ba Na, Gia Rai, Giẻ Triêng ở các tỉnh Gia Lai, Kon Tum thì NVHCĐ có kiến trúc của nhà Rông như hình lưỡi rìu dựng ngược, nên bà con bản địa quen gọi là “nhà Rông văn hóa”.

Nhà văn hóa cộng đồng ở buôn Lang, thị trấn Ea Pốk, huyện Cư Mgar (Đắc Lắc) quá chật chội và thiếu nhiều hạng mục phụ trợ

Đặc điểm chung của NVHCĐ là được xây dựng ở vị trí đắc địa nhất ở buôn làng, thường là ở giữa hoặc đầu buôn, thôn để thuận tiện cho bà con đến tổ chức các sinh hoạt cộng đồng, như các lễ hội hội truyền thống (lễ cúng thần linh, lễ đâm trâu), diễn tấu cồng chiêng, các hoạt động văn hóa, thể thao. NVHCĐ còn được chọn làm nơi bà con hội họp nghe phổ biến những công việc chung của buôn làng, nơi trưng bày và giới thiệu về văn hóa Tây Nguyên. Nhiều buôn, làng ở Bắc Tây Nguyên, bà con còn coi NVHCĐ là “ngôi nhà thiêng” để qua đó gửi gắm đến thế giới thần linh những tâm tư, nguyện vọng của con người.

Có thể nói, với đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên, NVHCĐ chính là bộ mặt văn hóa của buôn làng. NVHCĐ của đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên được ví như Đình làng của đồng bào Kinh ở đồng bằng Bắc bộ. Một thôn làng có đời sống văn hóa tinh thần ra sao được thể hiện khá đậm nét ở NVHCĐ. Qua tìm hiểu, được biết, ở những thôn, làng mà NVHCĐ hoạt động có hiệu quả, bà con còn chọn những vị trí trang trọng nhất trong NVHCĐ để treo cờ Tổ quốc, đặt ảnh và tượng Bác Hồ, đồng thời chọn khuôn viên NVHCĐ làm nơi tổ chức chào cờ hàng tuần, hằng tháng, hoặc đón tiếp các vị lãnh đạo Đảng, Nhà nước; nơi để bà con quán triệt, tiếp thu các chỉ thị Nghị quyết của Trung ương và của cấp ủy, chính quyền địa phương.

Trao đổi với chúng tôi, chị Bùi Thị Kim Nga, Trưởng ban Dân tộc Đắc Lắc khẳng định: Chủ trương đầu tư xây dựng NVHCĐ cho các buôn đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ ở Tây Nguyên là rất đúng đắn, phù hợp tâm tư nguyện vọng của nhân dân. Mục tiêu trước hết của NVHCĐ là bà con có nơi để hội họp. Trước đây, khi chưa có NVHCĐ, muốn tổ chức buổi họp đông đủ bà con trong buôn, thôn thường phải ra sân bóng, hay tụ tập dưới bóng cây cổ thụ, hoặc phải mượn nhà dân. Từ mục tiêu ban đầu là nơi hội họp dân, dần dà NVHCĐ trở thành “ngôi nhà đa chức năng” và mang lại ý nghĩa thiết thực trong đời sống chính trị và văn hóa tinh thần, tâm linh của cộng đồng buôn làng.

Nhà văn hóa cộng đồng ở Tây Nguyên: Xây xong “đóng cửa, bỏ hoang”! (1) ảnh 2
Nhà văn hóa cộng đồng ở buôn Buôr, xã Tâm Thắng, huyện Cư Dút (Đắc Nông) xây dựng ở khuôn viên hẹp, khó tổ chức lễ hội văn hóa

NVHCĐ có vai trò và ý nghĩa hết sức quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần và sinh hoạt chính trị của đồng bào các dân tộc thiểu số tại chỗ ở Tây Nguyên. Nhưng, do còn nhiều bất cập từ khâu thiết kế, xây dựng cho đến chất lượng công trình và không phù hợp với phong tục tập quán mà phần lớn NVHCĐ ở Tây Nguyên sau khi đầu tư xây dựng đã không được sử dụng hiệu quả.

Theo thống kê của ngành văn hóa các tỉnh Tây Nguyên, đến thời điểm hiện tại toàn vùng đã xây dựng được 2.027 NVHCĐ, với tổng kinh phí đầu tư khoảng 300 tỷ đồng. Cụ thể, tỉnh Đắc Lắc có 605 buôn, thôn dân tộc thiểu số đã xây dựng 570 NVHCĐ, với kinh phí hơn 60 tỷ đồng; Gia Lai xây dựng 749 NVHCĐ; Kon Tum có 575/588 thôn, làng đồng bào dân tộc thiểu số có NVHCĐ và tỉnh Đắc Nông xây dựng được 133 NVHCĐ. Ngoài việc đầu tư xây dựng NVHCĐ, nhiều địa phương còn bảo đảm kinh phí cho việc mua sắm trang thiết bị, các thiết chế văn hóa phù hợp, tạo điều kiện cho nhà văn hóa hoạt động như: cờ Tổ quốc, Quốc hiệu, ảnh-tượng Bác Hồ, dàn âm thanh, ti vi, bàn ghế, cồng chiêng, ghế Kpan, tủ sách…

Qua giám sát của HĐND các tỉnh Tây Nguyên đối với hoạt động của NVHCĐ cho thấy, tỷ lệ NVHCĐ hoạt động tốt còn quá khiêm tốn, hàng trăm NVHCĐ còn bị bỏ hoang hóa rất lãng phí. Tại Đắc Nông hiện có 70 NVHCĐ bị bỏ hoang, xuống cấp và hư hỏng, chiếm gần 53% tổng số NVHCĐ toàn tỉnh. Trong tổng số 749 NVHCĐ ở tỉnh Gia Lai có 599 NVHCĐ tổ chức các hoạt động, nhưng chủ yếu vẫn chỉ là họp dân, biểu diễn văn nghệ, hoặc làm lớp học, còn lại 150 NVHCĐ hoạt động kém hiệu quả, bỏ hoang hóa.

Ông Y Wái Byă, Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Đắc Lắc cho biết: “Hơn 60% NVHCĐ ở Đắc Lắc hầu như không tổ chức được các hoạt động, gần 40% còn lại có hoạt động nhưng thưa thớt. Nguyên nhân chủ yếu vẫn là thiếu kinh phí, như: Thiếu kinh phí đầu tư, nên toàn tỉnh Đắc Lắc hiện chỉ có 51% NVHCĐ có điện thắp sáng, 40% có bàn ghế, dàn âm thanh, 26% có cồng chiêng, 12% có sân bóng chuyền. Cũng vì không có kinh phí nên nhiều NVHCĐ không có tiền chi trả tiền điện, tiền nước và chi trả phụ cấp cho ban quản lý, theo điều tra toàn tỉnh Đắc Lắc chỉ có 10 NVHCĐ chi trả phụ cấp cho ban quản lý. Sắp tới đây, tỉnh Đắc Lắc sẽ đầu tư xây dựng khoảng 70 NVHCĐ nữa, nếu vẫn tình trạng thiếu kinh phí thì khó mà khắc phục được những bất cập khiến NVHCĐ hoạt động kém hiệu quả, xây dựng xong “đóng cửa, bỏ hoang” như đã từng xảy ra”.

Còn nữa...