Tội phạm vị thành niên: Nguyên nhân & Giải pháp phòng ngừa

BÀI 3: HỆ LỤY TO LỚN VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA CẢ CỘNG ĐỒNG (Tiếp theo ANTĐ ngày 9-10-2025 và hết)

Phân tích số liệu thống kê cho thấy, tình hình tội phạm vị thành niên ở nước ta có xu hướng gia tăng và biểu hiện phức tạp qua các vụ việc. Thứ nhất là sự gia tăng số lượng các vụ vi phạm và số lượng vị thành niên phạm tội. Thứ hai là sự trẻ hóa trong độ tuổi tội phạm. Thứ ba là sự mở rộng phạm vi của các tội danh, đặc biệt là tội phạm công nghệ cao, tội phạm “phi truyền thống”… Thứ tư là sự tăng lên về mức độ phức tạp, tính chất hành vi, liên quan đến quy mô, tổ chức, hình thức biểu hiện của các tội danh. Thứ năm là sự gia tăng của loại hình tội phạm hình sự có nguyên nhân từ “tâm lý”, “tâm thần” bất ổn, không làm chủ được hành vi khi gây án.

Tổ công tác 141 phát huy tinh thần trách nhiệm trong ngăn chặn "tội phạm đường phố"

Như kỳ trước của loạt bài viết này đã chỉ ra, các biện pháp mới chỉ giải quyết được phần “ngọn”. Vậy nên, giải pháp cơ bản và lâu dài nhất là củng cố các chuẩn mực văn hóa, đạo đức xã hội, xây dựng xã hội ngày càng ổn định, tích cực, lành mạnh để trẻ vị thành niên có được môi trường sống ngày càng tốt đẹp hơn và các em có thể xác lập niềm tin vững chắc vào cuộc sống tương lai, luôn nhận được sự giúp đỡ, yêu thương của mọi người xung quanh. Xây dựng được cơ sở xã hội mà trong đó trẻ vị thành niên không phải lo lắng quá nhiều trước những áp lực của sự đói nghèo, sự thiếu thốn hay những áp lực trong thi cử, nguy cơ bị gạt ra bên lề cuộc sống, nguy cơ trở thành nạn nhân của bạo lực, thất nghiệp, khủng hoảng gia đình… - đây chính là cơ sở xã hội căn bản, là nền tảng vững chắc để ngăn chặn nguy cơ tội phạm vị thành niên.

Kịp thời ngăn chặn, bắt giữ các trường hợp vi phạm

Trách nhiệm đầu tiên vẫn thuộc về gia đình

Chị Lan Hương, một phụ huynh tại quận Ba Đình (cũ), Hà Nội chia sẻ: “Chúng tôi luôn dặn con không được đi quá giờ và phải báo khi có việc ra ngoài, nhưng có vẻ nhiều bậc phụ huynh lại quá dễ dãi trong việc cho con cái tự do. Họ không biết rằng chỉ một phút thiếu kiểm soát cũng có thể dẫn đến hậu quả đau lòng”. Anh Nguyễn Văn Mạnh, quận Cầu Giấy (cũ), Hà Nội cho rằng: “Phụ huynh cần nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong việc giáo dục và giám sát con cái. Đôi khi chúng ta nghĩ con đã trưởng thành và có thể tự lập, nhưng thực tế là các em còn rất non nớt, dễ bị tác động xấu từ bạn bè và các thông tin lệch lạc trên mạng xã hội”. Đồng quan điểm, bà Hoàng Thị Thanh, quận Hoàn Kiếm (cũ) bày tỏ: “Vụ tai nạn dẫn đến phiên tòa xét xử 24 bị cáo liên quan đến vụ nhóm thanh thiếu niên phóng xe tốc độ cao đâm tử vong cô gái 27 tuổi vào rạng sáng 3-11-2024 tại ngã tư phố Trần Hưng Đạo - Bà Triệu (phường Cửa Nam, Hà Nội) thật sự quá đau lòng cho cả gia đình nạn nhân và với chính các cháu gây ra vụ việc. Cha mẹ lơ là, buông lỏng quản lý, mặc cho trẻ tiếp cận những thông tin độc hại, những trò chơi mạo hiểm, hay game online, trong khi đó, nếu các con được quan tâm hơn, chăm sóc tốt hơn thì sẽ khó bị tác động bởi những yếu tố tiêu cực. Tôi cho rằng, trách nhiệm đầu tiên vẫn thuộc về gia đình mà gần gũi nhất là cha mẹ. Cha mẹ có yêu thương con, định hướng và giáo dục con trẻ thì chúng mới hiểu được vai trò, trách nhiệm của mình là gì, để từ đó phấn đấu học tập, trở thành người có ích cho xã hội”.

Quay trở lại phiên tòa xét xử 24 bị cáo vụ thiếu nữ 27 tuổi đứng chờ đèn đỏ bị nhóm thanh thiếu niên phóng nhanh, lạng lách tông tử vong, được biết, chính trong buổi tối định mệnh ấy, gia đình bạn trai nạn nhân đã đến nhà bàn chuyện cưới hỏi cho đôi trẻ. Sau khi tiễn khách ra về, cô gái này đã xin phép đi chơi với bạn một lúc và trên đường về thì gặp chuyện. Cũng tại phiên tòa, về phía gia đình các bị cáo, có những giọt nước mắt lau vội, cũng có những gương mặt rúm ró, nhưng cũng có những dáng vẻ thờ ơ, có lẽ vì bất lực, vì không thể quản lý, giáo dục được con nên buông xuôi. Mẹ của bị cáo L.Đ.C. cũng không ngừng rơi nước mắt, phần vì thương con, phần còn lại là ân hận đã không quản lý chặt chẽ để con vướng vòng lao lý khi đang ngồi trên ghế nhà trường. “Khi tôi vào trại tạm giam thăm, con tôi cũng khóc vì ân hận. Nó bảo, lỗi là do con không nghe lời bố mẹ. Chỉ mong pháp luật khoan hồng, sau này ra tù nếu con không được đi học lại thì sẽ đi học nghề cắt tóc, làm lại cuộc đời…” - người mẹ kể.

Trong vụ án này, Hội đồng xét xử đã tuyên phạt bị cáo Nguyễn Hồng Nhung 7 năm tù về tội “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ”, 18 tháng tù về tội “Gây rối trật tự công cộng”. Tổng hợp hình phạt đối với bị cáo Nguyễn Hồng Nhung là 8 năm 6 tháng tù giam. Bị cáo Nguyễn Tá Minh Khang bị phạt 5 năm 6 tháng tù giam về tội “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ” và 12 tháng tù tội “Gây rối trật tự công cộng”, tổng hợp hình phạt bị cáo lĩnh 6 năm 6 tháng tù giam. Nguyễn Phương Anh bị phạt 12 tháng tù về tội “Gây rối trật tự công cộng, cùng với bản án 28 tháng tù trong vụ án trước đó (do Tòa án nhân dân quận Hoàn Kiếm xét xử), Tòa buộc Phương Anh chấp hành 40 tháng tù giam. 21 bị cáo còn lại trong độ tuổi từ 16-17 lần lượt lĩnh các mức án từ 5 tháng - 10 tháng tù.

Một phiên tòa nặng nề với cả những người thực thi công lý, các bị cáo, người nhà của bị cáo và thân nhân của nạn nhân xấu số bởi người chết thì không thể sống lại và những kẻ gây ra tội ác thì tuổi đời còn quá trẻ, ai biết tương lai sẽ đi về đâu khi lý lịch đã “nhuốm màu” (?). Trách những gương mặt non nớt kia một thì trách các bậc cha mẹ mười. Vẫn những điệp khúc “cháu nó ở nhà ngoan lắm”, nhưng không thể hiểu khái niệm “ngoan” trong mắt những phụ huynh này gì (?). Con trẻ không chỉ cần sự uốn nắn, rèn giũa, mà còn rất cần sự quan tâm, chăm sóc, tình yêu thương để phát triển nhân cách, đạo đức một cách toàn vẹn, có như vậy, chúng mới trở thành tế bào tốt của xã hội.

Hiện trường một vụ chặn xe cướp tài sản do các đối tượng thanh thiếu niên gây ra

Cảnh báo, răn đe, ngăn chặn kịp thời

Để chủ động phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng học sinh, trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật, trước tình trạng tội phạm trẻ hóa ngày càng gia tăng, điển hình nhất chính là “tội phạm đường phố” thì ngoài sự vào cuộc trong điều tra, xử lý của lực lượng Công an các cấp, rất cần có sự chung tay vào cuộc của cả hệ thống chính trị, gia đình cũng như nhà trường. Trong đó, Công an các đơn vị, địa bàn chủ động nắm chắc tình hình, thực trạng vi phạm pháp luật trong lứa tuổi vị thành niên; làm tốt công tác nắm địa bàn, rà soát, lập danh sách số thanh, thiếu niên hư, bỏ học, nghiện game, sống lang thang, có biểu hiện tụ tập… để lựa chọn áp dụng biện pháp quản lý, giáo dục, phòng ngừa vi phạm. Đồng thời chủ động tấn công, truy quét tội phạm, kịp thời điều tra, khám phá nhanh các vụ án, xử lý nghiêm trước pháp luật để nâng cao tính giáo dục, răn đe.

Nhiều nhóm thanh thiếu niên gây rối trật tự công cộng đã bị bắt giữ

Ngoài ra, các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương cần đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền, tăng cường quản lý địa bàn, quản lý đối tượng, nâng cao tính chủ động, kịp thời trong phòng ngừa, ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật của trẻ vị thành niên theo chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan, đơn vị, địa phương. “Gia đình là tế bào của xã hội”, đối với mỗi hộ gia đình, cần củng cố nền tảng gia đình vững chắc, bố mẹ, người thân của trẻ cần gương mẫu, quan tâm giáo dục những giá trị đạo đức, tinh thần, nhân cách đối với con em mình. Về phía các cơ sở giáo dục cần chú trọng nghiên cứu, lựa chọn tổ chức hình thức giáo dục, quản lý phù hợp, khoa học, chặt chẽ đối với học sinh; nâng cao vai trò, trách nhiệm của giáo viên trong giáo dục học sinh; phối hợp chặt chẽ hơn nữa với gia đình và lực lượng chức năng như cơ quan Công an cơ sở trong trao đổi thông tin cũng như quản lý, giáo dục, hỗ trợ học sinh phát triển toàn diện, đồng thời cảnh báo, răn đe, ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm pháp luật trong học sinh.

Ổ nhóm đối tượng gây rối trật tự công cộng, cướp tài sản bị Tổ công tác Y9-141 bắt giữ

Các ban, ngành, đoàn thể, nhất là các cấp Đoàn Thanh niên tại trường học cũng như tại nơi cư trú, sinh hoạt cần phát huy vai trò nòng cốt, đổi mới hình thức hoạt động tạo ra những sân chơi lành mạnh, tích cực, tập hợp, thu hút thanh, thiếu niên tham gia hoạt động hữu ích. Thường xuyên tổ chức những chương trình đối thoại, tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua các cuộc thi, phong trào thi đua nhằm tạo hiệu ứng tích cực trong quản lý, giáo dục học sinh. Đặc biệt, cấp ủy, chính quyền địa phương chỉ đạo các ban, ngành, đoàn thể chú trọng xây dựng các mô hình quản lý, giáo dục người chưa thành niên vi phạm pháp luật ở cộng đồng; quản lý, cảm hóa người chưa thành niên vi phạm pháp luật, có quá khứ lỗi lầm ngay tại địa bàn dân cư. Với sự vào cuộc quyết liệt và đồng bộ nhiều giải pháp, tin chắc công tác ngăn chặn, phòng ngừa tình trạng vi phạm pháp luật trong lứa thanh thiếu niên sẽ ngày càng hiệu quả.

“Đã có rất nhiều vụ án liên quan đến vị thành niên được đưa ra xét xử và xét xử rất nghiêm minh. Tuy nhiên theo chúng tôi, tình hình tội phạm ngày càng tăng về mức độ, độ nguy hiểm, nhưng lại giảm về độ tuổi, tức là tuổi gây án, vi phạm pháp luật của các bị cáo ngày trẻ hóa. Vụ án có 24 bị cáo thì trong đó 12 bị cáo khi phạm tội chưa đủ 18 tuổi. Chúng tôi cho rằng, lỗi chính là trách nhiệm quản lý của gia đình các bị cáo, phụ huynh đã buông lỏng quản lý dẫn đến việc các cháu tụ tập rủ nhau đua xe, gây rối trật tự công cộng, gây những hậu quả nghiêm trọng cho xã hội. Như trong vụ án này thì hành vi của các cháu đã khiến 1 người tử vong - đó là hậu quả rất đau lòng. Do vậy, các bậc phụ huynh phải thấy rõ được trách nhiệm trong việc quản lý con em, tránh những sự việc đáng tiếc có thể xảy ra…”. Bà Đỗ Thị Hồng Hạnh (Phó Chánh án Tòa án nhân dân khu vực 1 - Hà Nội)