- Đề thi tiếng Anh vào lớp 10 Hà Nội: Mức điểm phổ biến khoảng 6-7 điểm
- Phụ huynh hồi hộp chờ con thi trong nắng nóng ở Hà Nội
Tạo động lực, đừng gây áp lực
- Phóng viên: Thời gian qua, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 nên học sinh phải học online trong thời gian dài. Trên thực tế, học online khó tập trung, khó đạt hiệu quả như học trực tiếp. Theo ông, điều này có gây khó khăn cho các em trong việc ôn thi?
- PGS.TS Trần Thành Nam: Thực ra thì học trực tuyến đã và đang dạy cho chúng ta làm việc đa nhiệm. Yêu cầu của kỳ thi cũng đang tạo áp lực cho các thí sinh phải làm việc đa nhiệm. Điều đáng nói là, chúng ta ai cũng nghĩ mình đủ khả năng giải quyết cùng lúc nhiều việc, nhưng trên thực tế chỉ có khoảng 2% dân số là làm được việc này thôi. Phần còn lại phải thông qua rèn luyện trong thời gian dài. Cứ ép mình làm nhiều việc một lúc sẽ chỉ làm gia tăng các sai lầm, cảm giác bất lực và mất tập trung. Bên cạnh đó, kẻ thù của sự mất tập trung là căng thẳng và lo lắng. Trải qua giai đoạn dịch bệnh Covid-19 khiến phần lớn học sinh đều bất an. Sự “bất an nội tâm” này thường làm gián đoạn quá trình ôn tập, khả năng tư duy, giảm chú ý và ghi nhớ, giảm năng suất học và dẫn đến cảm giác quá tải.
 |
Kỳ thi không phải là tất cả: Thay đổi suy nghĩ sẽ làm các em nhẹ nhàng hơn và khả năng học tập của các em sẽ tốt hơn |
- Ngoài gặp khó khăn trong việc hệ thống lại kiến thức sau thời gian dài học online, theo ông, các sĩ tử còn phải đối diện với vấn đề nào nữa?
- Các bạn học sinh dường như đang phải sống trong một nền văn hóa thi cử, nơi mà những cơ hội của chúng ta bị quyết định một phần bởi điểm số của những cuộc thi. Và những kỳ thi dường như ngày càng trở nên căng thẳng hơn vì nó có những tác động trực tiếp đến cơ hội giáo dục tốt hơn cho cá nhân, ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội nghề nghiệp tương lai, thậm chí là vị trí xã hội và thu nhập của từng cá nhân. Với các em, điểm số của một kỳ thi cũng đồng nghĩa với điểm số lòng tự trọng và giá trị. Nhiều học sinh tư duy, điểm số của những kỳ thi quan trọng như giá trị và lòng tự trọng của bản thân. Thất bại hoặc không đạt thành tích như kỳ vọng đồng nghĩa với việc cá nhân vô giá trị, làm mọi người xấu hổ, không xứng đáng được tôn trọng.
 |
Kỳ thi cũng ngày càng căng thẳng với các bạn trẻ vì nỗi sợ hãi về sự phán xét của người lớn. Có lẽ từ trong năm học, thậm chí trước kỳ thi mấy năm, các em học sinh đã liên tục được cha mẹ truyền đến những thông điệp về tầm quan trọng của kỳ thi, những viễn cảnh nếu đạt được thành tích, những hậu quả nặng nề nếu không đạt được, rồi sự đầu tư thời gian và tiền bạc của cha mẹ cho những viễn cảnh mà họ đặt ra cho các em. Các em có thể nhận được những thông điệp tương tự từ giáo viên, và còn thêm những thông tin là thành tích cá nhân của các em có thể ảnh hưởng đến thành tích của giáo viên, thành tích của nhà trường nói chung. Điều này làm cho áp lực của kỳ thi càng trở nên nặng nề. Chính những thứ đó khiến cho nhiều em sau khi gặp những thất bại đầu tiên đã mất hoàn toàn sự tự tin, động cơ học tập. Trở nên chán chường, trách móc bản thân, xa lánh mọi người.
- Điều tra mới nhất của Viện Sức khoẻ tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) cho thấy, trong hơn 6.400 học sinh (từ 11-17 tuổi) được khảo sát, có đến 11% có ý tưởng tự tử. Thực tế, thời gian qua đã có rất nhiều học sinh hành động tiêu cực liên quan đến áp lực học tập. Ông có thể phân tích rõ hơn về những tác động đó đến sức khỏe tinh thần của các em?
- Thực tế, bản thân kỳ thi vốn không quá căng thẳng. Một chút áp lực là điều tốt để tạo động lực cho các em thức dậy sớm mỗi ngày tập trung ôn bài. Nhưng nếu học sinh không có kỹ năng quản lý tốt sẽ ảnh hưởng đến hành vi, cảm xúc và năng lực nhận thức. Ví dụ quá căng thẳng dẫn đến tê liệt mọi cảm giác, mất hứng thú với những kiến thức, môn học trước đây vẫn là thế mạnh của mình. Qua đó, hành vi ứng xử của cá nhân bỗng trở nên dễ cáu gắt, giận dữ, mất tính kiên trì, thay đổi lịch ăn ngủ (như ngủ suốt ngày nhưng vẫn mệt mỏi và không thể tập trung).
Về nhận thức thì trí nhớ ngắn hạn của các em giảm sút, đọc trước quên sau, não bộ bị ức chế dẫn đến việc không biết cân nhắc ra quyết định giải quyết tối ưu. Xuất hiện những suy nghĩ, dự báo về các sự kiện tương lai rất tiêu cực như “thời điểm này mà còn muốn nghỉ ngơi thì thật xấu hổ”; “nếu còn ngủ 6h/ngày thì sẽ thi trượt thôi”; “tất cả mọi người sẽ coi thường mình nếu kết quả không như kỳ vọng”; “nếu ngay cả kỳ thi này cũng chẳng thể vượt qua thì mình là kẻ vô dụng”…. Những suy nghĩ đó tạo thành vòng luẩn quẩn lo lắng - giận dữ - mất tập trung - kết quả kém.
Vẫn còn những lựa chọn khác để thành công
- Vậy trong giai đoạn “nhạy cảm” này gia đình nên quan tâm các em như thế nào để tạo động lực chứ không phải áp lực?
- Giúp con hình thành và thích ứng với một lịch trình ôn thi. Khi chúng ta không biết được chuyện gì sẽ thay đổi hoặc diễn ra tiếp theo, thì thực hiện theo những thói quen, lịch trình vạch sẵn sẽ làm giảm lo âu và giảm cảm giác bất định của các con. Hãy tận dụng cơ hội để dạy con về cảm xúc và bày tỏ cảm xúc. Việc hiểu và nói được ra cảm xúc của mình với người thân cũng là một cách xả hết những khó chịu, lo lắng hàng ngày. Cùng con luyện tập kỹ năng kiểm soát cảm xúc.
Như hít thở sâu (hít vào trong 3 giây, giữ yên trong 3 giây, thở ra trong 3 giây) để đối phó với lo âu bất ngờ. Còn về kỳ thi, cha mẹ hãy giúp con hướng tới sự tự tin. Giúp con hình dung lại những thời điểm nào mình học ôn tốt nhất, những chiến lược, hình thức ôn tập nào có hiệu quả, cách sơ đồ hóa kiến thức nào giúp con khắc sâu và tái hiện kiến thức tốt hơn, những bài học từ thành công trong những bài kiểm tra thử là gì để con tự tin và tiếp tục áp dụng.
- Nhiều cha mẹ luôn bắt con ôn thi liên tục, không chú ý đến vấn đề ăn uống, nghỉ ngơi dẫn đến con bị suy kiệt. Ông có lời khuyên gì về chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi cho các em trong kỳ thi?
- Sức khỏe thể chất có tốt thì sức khỏe tinh thần mới tốt được. Vì vậy, việc duy trì chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh và đầy đủ về mặt dinh dưỡng là cần thiết. Bên cạnh đó, dành thời gian cho các hoạt động vận động giúp tăng cường endorphins (một chất giúp cải thiện tâm trạng khiến chúng ta hào hứng hơn khi học). Bên cạnh đó, giấc ngủ chính là người gác cổng cho tinh thần khỏe mạnh nên “vệ sinh giấc ngủ” rất quan trọng. Duy trì giấc ngủ sâu, đầy đủ khiến bộ não tái tạo năng lượng giúp chúng ta tập trung hơn, ghi nhớ lâu hơn, tư duy sắc bén hơn, nếu không vượt qua kỳ thi này thì tôi vẫn còn những lựa chọn khác để thành công.
- Ngoài ra, các sĩ tử cũng nên suy nghĩ, áp dụng cho mình giải pháp tâm lý nào để giải tỏa áp lực thi cử, thưa ông?
- Các em sẽ phải hiểu bản thân mình như thế này, sau một thời gian dành quá nhiều sức để học tập dẫn đến cơ thể mệt mỏi, bộ não của mình hình như không còn minh mẫn như trước, học mãi nhưng không vào thì lúc này các em không chỉ lo lắng về kỳ thi mà còn lo lắng cả về trạng thái cơ thể. Lúc đấy, các em lại phán xét, dường như mình không có khả năng học tập, mình sẽ trượt thôi, thì nó giống như một liều thuốc độc vậy, nó càng làm cho các em rơi vào lo lắng và trầm cảm hơn. Cái quan trọng nhất, bản thân các em phải tự ý thức được rằng, kỳ thi không phải tất cả, nếu không may mình không qua được thì sẽ thi lại chứ không phải tương lai sẽ sụp đổ. Thay đổi cách suy nghĩ như vậy cũng đã làm cho các em nhẹ nhàng đi rất nhiều. Và khi suy nghĩ nhẹ nhàng thì khả năng học tập của các em được tốt hơn.
- Cảm ơn PGS.TS Trần Thành Nam về cuộc trao đổi này!
