- Đền Đồng Cổ và lời thề của nghìn năm lịch sử
- Muôn kiểu cà phê Hà Nội
- Hà Nội có "phố nhà binh" và những bóng hình ở lại
Đinh Lễ, Nguyễn Xí là phố sách nổi tiếng và là điểm lui tới thường xuyên của những người Hà Nội ham đọc sách
Nếu không đặc trưng bởi các cửa hàng sách thì phố Đinh Lễ cũng không có gì đặc biệt. Một phố ngắn, nằm sát hồ Gươm và gần những cơ quan đầu não của thành phố nhưng Đinh Lễ được nhiều người biết đến vì đây là con phố bán sách nổi tiếng nhất của Hà Nội với nhiều cửa hàng sách và thậm chí có những cửa hàng nằm ở những vị trí mà không ai có thể ngờ đến.
“Thành hoàng làng sách”
Phố sách Đinh Lễ có lịch sử từ những năm cuối của thế kỷ trước. Ban đầu chỉ là những quầy sách bán lẻ tẻ trên vỉa hè, rồi quy mô lớn dần và cũng chuyên nghiệp hơn, có những cửa hiệu lớn với nhiều loại sách và dần dần, những người ham đọc sách thường chọn nơi này để mua sách.
Một trong những nhân vật có công lớn gây dựng phố sách Đinh Lễ là vợ chồng bà Phạm Thị Mão, ông Lê Luy. Gian hàng sách của ông bà nằm trên gác khu tập thể phố Đinh Lễ. Nơi đây có những cầu thang đặc trưng từ thời bao cấp, cheo leo, ngoắt nghéo và nếu không phải là dân “nghiền” sách, khó ai có thể ngờ rằng có những cửa hàng sách nằm ở những vị trí chênh vênh, sâu hút đến thế.
Cửa hàng sách của ông bà sách xếp cao đến tận trần nhà, cơ man là sách và những năm trước, khi ông bà còn trẻ thì hỏi đến quyển sách nào ông bà đều có thể trả lời được ngay. Ngày bà Mão mất, rất nhiều người mê sách đã rất thương tiếc người phụ nữ được mệnh danh là “Thành hoàng làng sách” này. Vì chính bà là người đầu tiên khởi dựng nên phố sách Đinh Lễ và là “bà đỡ” cho nhiều cuốn sách hay, có giá trị, trong đó có thể kể đến cuốn “Almanach - những nền văn minh thế giới” đã mang lại sự giàu có và cơ ngơi sách cho ông bà.
“Mụ Hoa” - cao thủ bán sách
Phố sách Đinh Lễ bây giờ có rất nhiều cửa hiệu lớn. Sách nhiều vô kể, đủ các thể loại: Văn học - Lịch sử - Chính trị - Khoa học - Thiếu nhi - Giáo trình… Nói một cách đơn giản rằng nếu không tìm thấy một cuốn sách nào đó ở Đinh Lễ thì cũng khó tìm thấy nó ở một nơi nào khác và nếu sách được xuất bản mà chưa lên được kệ sách trên phố Đinh Lễ thì có thể coi như cuốn sách ấy chưa thành công.
Mụ Hoa có gì đặc biệt mà gọi là cao thủ bán sách? Điều khác biệt ở người phụ nữ này tuy là dân buôn bán nhưng chị rất chịu khó đọc sách. Hầu như nhắc đến tên quyển sách nào chị biết ngay quyển đó xếp ở đâu, thậm chí với những tác giả nổi tiếng, chị còn biết sách viết về chủ đề gì. Cửa hàng của chị bé tí tẹo, sách xếp cao như tường thành và mới nhìn qua thì hoa mắt, chóng mặt vì đủ màu sắc, tên gọi và các thể loại sách.
Phố sách nhiều người bán nhưng cao thủ bán sách thì không nhiều. Có thể kể thêm một người nữa, đó là chị Vũ Thúy Hoa, người tự hài hước treo biển cửa hàng sách của mình là “Sách Mụ Hoa”. Mụ Hoa có gì đặc biệt mà gọi là cao thủ bán sách? Điều khác biệt ở người phụ nữ này tuy là dân buôn bán nhưng chị rất chịu khó đọc sách.
Hầu như nhắc đến tên quyển sách nào chị biết ngay quyển đó xếp ở đâu, thậm chí với những tác giả nổi tiếng, chị còn biết sách viết về chủ đề gì. Cửa hàng của chị bé tí tẹo, sách xếp cao như tường thành và mới nhìn qua thì hoa mắt, chóng mặt vì đủ màu sắc, tên gọi và các thể loại sách.
Tôi nhớ có lần ra mắt cuốn tiểu thuyết mới của nhà văn Hồ Anh Thái, chị Hoa là đại biểu duy nhất của phố sách Đinh Lễ được mời đến bởi đơn giản chị mê đọc sách của các nhà văn Việt. Mỗi khi vắng khách, chị lại lôi sách ra đọc và vì thế chị biết mặt, biết tên khá nhiều nhà văn có tiếng. Và có những cuốn sách thuộc “hàng độc”, các nhà xuất bản, các tác giả cũng tin tưởng gửi gắm riêng cho chị phát hành “độc quyền”.
Một trong những người có công lớn gây dựng phố sách Đinh Lễ là vợ chồng ông bà Lê Luy - Phạm Thị Mão
Nơi tọa lạc của ngôi chùa lớn
Phố Đinh Lễ không chỉ có sách, nếu ai quan tâm lịch sử Hà Nội thì biết rằng khu vực phố này từng là nơi tọa lạc của một trong những ngôi chùa rất lớn. Chùa Báo Ân được xây dựng ngay phía Đông Nam hồ Gươm với 180 gian, 36 nóc. Chùa được Tổng đốc Hà Ninh là Nguyễn Đăng Giai quyên tiền xây dựng và trở thành một trong những điểm nhấn quan trọng bậc nhất bên cạnh hồ Gươm.
Nhưng lịch sử thăng trầm, khi người Pháp chiếm được Hà Nội và cải tạo khu vực quanh Bờ Hồ, họ đã cho phá chùa Báo Ân để xây dựng Bưu điện và các cơ quan hành chính đầu não. Ngôi chùa lớn gần như bị phá hủy hoàn toàn, nay chỉ còn tháp Hoà Phong trơ gan cùng tuế nguyệt như một chứng nhân duy nhất của thắng tích khi xưa. Vì thế vào những dịp lễ Tết, ở một số cửa hàng sách ở phố sách Đinh Lễ vẫn thấy những đồ tế lễ mang dấu ấn Phật giáo để ghi nhớ lịch sử một ngôi chùa lớn năm xưa.
Dấu ấn của vương triều Lê
Và nếu ai để ý, việc đặt tên phố quanh hồ Gươm mang rất nhiều dấu ấn của vương triều Lê. Lê Thái Tổ, Lê Lai, Lê Thạch… và phố sách Đinh Lễ, Nguyễn Xí cũng được đặt theo tên những vị công thần quan trọng bậc nhất của thời Lê.
Đinh Lễ (?- 1427) gọi Lê Lợi là cậu ruột, là một võ tướng võ nghệ cao cường, thời trẻ Đinh Lễ đã từng làm cận vệ cho Lê Lợi, sau làm tướng ghi được những chiến công lớn. Đặc biệt trận đánh ở Tốt Động, Chúc Động phá quân Minh, ông cùng với Nguyễn Xí và quân Lam Sơn phục kích đã tiêu diệt được 5 vạn quân địch, bắt sống tướng giặc là Trần Hiệp. Đây là một trong những chiến thắng vĩ đại nhất của nghĩa quân Lam Sơn mà sau này Nguyễn Trãi đã viết những dòng ca ngợi đầy cảm xúc.
“Đem đại nghĩa để thắng hung tàn,
Lấy chí nhân để thay cường bạo.
Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật,
Miền Trà Lân trúc chẻ tro bay.
Sĩ khí đã hăng
Quân thanh càng mạnh.
Trần Trí, Sơn Thọ nghe hơi mà mất vía,
Lý An, Phương Chính, nín thở cầu thoát thân.
Thừa thắng đuổi dài, Tây Kinh quân ta chiếm lại,
Tuyển binh tiến đánh, Đông Đô đất cũ thu về.
Ninh Kiều máu chảy thành sông, tanh trôi vạn dặm
Tuỵ Động thây chất đầy nội, nhơ để ngàn năm.
Phúc tâm quân giặc Trần Hiệp đã phải bêu đầu…”.
Đinh Lễ còn có một người em ruột là Đinh Liệt cũng là một võ tướng ghi được nhiều chiến công hiển hách. Và một sự thú vị và chắc là có chủ ý của người đặt tên đường: phố Đinh Lễ và Nguyễn Xí cắt ngang nhau và trong lịch sử hai ông có những gắn bó rất gần gũi. Ngoài việc cả hai cùng tham gia trận đánh lẫy lừng ở Tốt Động, Chúc Động thì cả Đinh Lễ và Nguyễn Xí khi truy kích địch đã bị giặc bắt sống ở My Động. Nguyễn Xí may mắn trốn thoát còn Đinh Lễ đã bị giặc sát hại. Nguyễn Xí (1396-1465) sau đó còn lập một chiến công lớn nữa, ông cùng với Phạm Vấn tiếp ứng đánh trận Xương Giang và bắt sống được hai tướng giặc Minh là Thôi Tụ và Hoàng Phúc.
* * *
Đinh Lễ và Nguyễn Xí giờ là hai phố đều bán sách, phố tuy nhỏ nhưng lúc nào cũng nhộn nhịp và rất đông người đến mua sách. Hai vị tướng lừng danh một thời, giờ lại rất gần nhau như một sự gắn kết thú vị ở phố sách nổi danh đất Hà thành và có lẽ khi các danh nhân được đặt tên đường bao giờ cũng nên cân nhắc, suy nghĩ đặt trong những bối cảnh phù hợp như vậy của lịch sử để ý nghĩa của sự tôn vinh càng vang xa hơn.
Nhà văn Uông Triều
