Giải pháp phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực ở cơ sở

• Chủ kênh tiktok "Gia đình Hải Sen" bị bắt để điều tra hành vi buôn bán hàng giả
• Thiếu tiền 'nướng' sàn giao dịch ngoại hối Forex, người phụ nữ dựng bẫy lừa 3,5 tỷ đồng

Nếu không ngăn ngừa được tham nhũng, lãng phí, tiêu cực sẽ làm xói mòn lòng tin của nhân dân, làm suy yếu hệ thống chính trị từ gốc. Trong đó, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực cấp cơ sở là một trong những yêu cầu quan trọng nhất. Bởi chính quyền cấp cơ sở là nơi gần dân nhất, trực tiếp giải quyết các quyền lợi sát sườn của người dân. Và cũng ở nơi đây dễ nảy sinh tham nhũng vặt, tiêu cực do buông lỏng quản lý, thiếu cơ chế kiểm soát hiệu quả.

Thực trạng đáng lo ngại

Đơn vị cơ sở bao gồm: Xã, phường, thị trấn là cấp thấp nhất trong hệ thống tổ chức hành chính Nhà nước; là nơi gần dân, sát dân nhất, trực tiếp thực hiện các nhiệm vụ quản lý Nhà nước và phục vụ, quản lý người dân, giải quyết các công việc hành chính cơ bản nhất như: Hộ tịch, đất đai, an sinh xã hội, hòa giải cơ sở, an ninh trật tự... Tại nơi này, ngoài nhiều nội dung làm được thì cũng để lại những vấn đề gây bức xúc trong dư luận, nổi bật nhất là tình trạng tham nhũng, lãng phí và tiêu cực.

Cơ quan Cảnh sát điều tra - Công an tỉnh Bắc Giang công bố lệnh khám xét nơi ở của bị can trong vụ án Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ, xảy ra tại UBND xã Bắc Lũng, Lục Nam

Tổ chức bộ máy đơn vị cơ sở gồm: Hội đồng nhân dân (cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương), Ủy ban nhân dân (cơ quan hành chính Nhà nước), các tổ chức chính trị – xã hội (Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ...). Theo thống kê, trước khi chưa sáp nhập thành tỉnh Bắc Ninh, tỉnh Bắc Giang có 192 đơn vị cấp xã/phường/thị trấn.

Trong đó, tùy vào mức độ diện tích, quy mô dân số để bố trí nhân lực. Quy định loại 1 là 23 người; loại 2 là 21 người và loại 3 là 19 người. Theo thống kê, toàn tỉnh Bắc Giang có khoảng 4.300 cán bộ, công chức ở cơ sở. Thực tế những năm qua cho thấy, tuy quy mô tham nhũng ở cấp xã không lớn như ở cấp Trung ương hay cấp tỉnh song lại diễn ra phổ biến, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống nhân dân. Tham nhũng ở cấp xã thường thể hiện dưới dạng “tham nhũng vặt” nhưng có tính hệ thống, kéo dài và gây bức xúc xã hội.

Theo thống kê của Phòng Cảnh sát kinh tế, Công an tỉnh Bắc Giang, tính từ năm 2019 đến ngày 20/5/2025, trên địa bàn tỉnh Bắc Giang xảy ra 108 vụ án tham nhũng. Trong số đó, án tham nhũng xảy ra ở cấp xã là 57 vụ (xảy ra ở cấp xã là 39 vụ và thôn, tổ dân phố là 18 vụ). Các hành vi vi phạm chủ yếu là lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản (cấp xã 24 vụ, cấp thôn 16 vụ); tham ô tài sản cấp xã 5 vụ, cấp thôn 2 vụ; nhận hối lộ cấp xã: 5 vụ, giả mạo cấp xã.

Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Bắc Giang khám xét nơi làm việc của bị can trong vụ án Lợi dụng chức vụ trong khi thi hành công vụ, xảy ra tại Công ty cổ phần Quản lý đô thị Bắc Giang

Phổ biến là tình trạng lợi dụng chức vụ để trục lợi trong quản lý đất đai, ngân sách, xây dựng cơ bản: Cán bộ xã tự ý chuyển đổi mục đích sử dụng đất, thông đồng làm sổ đỏ trái quy định, hoặc “rút ruột” công trình xây dựng nông thôn mới. Thiếu minh bạch trong giải quyết chế độ chính sách: Từ cấp phát hỗ trợ thiên tai, hộ nghèo, bảo trợ xã hội cho đến xét duyệt người có công đều có biểu hiện tiêu cực, ưu ái người quen, trục lợi từ chính sách. Cá biệt, nhiều cán bộ địa phương bị xử lý vì câu kết với doanh nghiệp để nâng giá thiết bị, rút ruột ngân sách, thậm chí ngay cả trong giai đoạn cam go của đại dịch. Tình trạng lãng phí ngân sách, đầu tư dàn trải, sử dụng tài sản, đất đai, phương tiện công sai mục đích, xây dựng trụ sở hoành tráng nhưng hiệu quả thấp… vẫn xuất hiện ở nhiều nơi.

Số tiền phạm pháp của các đối tượng trong 108 vụ án, vụ việc bị phát hiện thường không lớn, dao động từ 800 triệu đồng trở xuống. Tuy nhiên, thiệt hại của hiện tượng tham nhũng, tiêu cực, lãng phí thì vô cùng lớn. Trước nhất là làm vẩn đục môi trường công tác, hình thành trào lưu dung túng cho cái xấu, đi đường tắt và muốn được việc thì phải chung chi, đút lót và chạy chọt, xin xỏ. Môi trường công tác bị vẩn đục trở thành mảnh đất màu mỡ dung túng cho cái xấu, gây mất niềm tin với nhân dân. Người dân không tin vào đội ngũ cán bộ cơ sở, nên khi có các chủ trương, dự án phát triển kinh tế-xã hội địa phương sẽ khó huy động và tạo được sự đồng thuận trong nhân dân.

Nguyên nhân chính dẫn đến các biểu hiện trên là một bộ phận cán bộ, đảng viên có nhận thức lệch lạc, cho rằng “cấp xã thì làm gì có tham nhũng lớn”, từ đó lơ là tu dưỡng đạo đức, thiếu ý thức tự rèn luyện. Tình trạng cả nể trong tổ chức dẫn đến hiện tượng tham nhũng không được xử lý dứt điểm. Khi phát hiện sai phạm, cán bộ cấp xã thường ngại đấu tranh vì “nể làng, sợ mất đoàn kết”, dẫn đến buông lỏng kiểm tra, giám sát.

Bên cạnh đó có một số nguyên nhân khách quan. Đó là hệ thống kiểm tra, giám sát ở cấp xã còn yếu, vai trò giám sát của người dân chưa thực chất. Việc kê khai tài sản, thu nhập còn hình thức, chưa có cơ chế kiểm chứng hiệu quả. Hiện tượng cán bộ cơ sở bị kích thích, chạy theo lợi ích bằng mọi giá có nguy cơ hình thành phe nhóm. Các sự việc bị phát hiện khiến cho Đảng bị mất cán bộ có kinh nghiệm và quan trọng hơn là làm cho bộ máy chính quyền hoạt động hình thức, không hiệu quả.

Cạnh đó là yếu tố xã hội: Tâm lý “làm cán bộ để có chút quyền lợi”, chạy chọt để giữ ghế khiến công tác cán bộ ở cơ sở bị méo mó. Mặt khác, trình độ chuyên môn và năng lực thực thi công vụ của một số cán bộ còn hạn chế, dễ bị lợi dụng hoặc sa ngã.

Những vụ việc, vụ án ấy có nguyên nhân quan trọng nhất là quyền lực của cán bộ lãnh đạo, quản lý đã không được kiểm soát hiệu quả. Công tác cán bộ còn lỏng lẻo. Cơ chế “một người nhiều quyền” vừa đề xuất, vừa phê duyệt, vừa nghiệm thu đã trở thành lỗ hổng lớn cho tham nhũng.

Khi quyền lực không đi đôi với trách nhiệm, thì cán bộ dễ biến quyền lực thành công cụ tư lợi. Không ít người được bổ nhiệm “đúng quy trình nhưng sai tiêu chuẩn”, thiếu liêm chính, không đủ bản lĩnh đấu tranh. Khi người đứng đầu không gương mẫu, thì rất dễ để cả bộ máy trượt theo quỹ đạo tiêu cực.

Trong nhiều vụ án, người ta thấy rõ quá trình “sân sau hóa” doanh nghiệp, “chạy chức, chạy quyền”, “chia phần trăm” để trục lợi từ chính sách.

Thay vì đấu thầu công khai, phân bổ ngân sách minh bạch, vẫn còn tình trạng móc ngoặc, chia chác, khiến dự án đến tay những đơn vị “quen biết” hơn là đủ năng lực.

Giải pháp phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực

Cán bộ, đảng viên cấp xã vừa là người đại diện cho Đảng, chính quyền, vừa là người gần dân nhất, hiểu dân nhất, cũng là nơi nhân dân trông đợi nhiều nhất về một nền hành chính liêm chính, minh bạch. Do đó, phòng ngừa tham nhũng ở cấp xã chính là giải pháp từ gốc để xây dựng chính quyền cơ sở trong sạch, vững mạnh, củng cố niềm tin của nhân dân với Đảng và Nhà nước.

Để phòng ngừa tham nhũng ở cấp xã một cách hiệu quả, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó lấy “phòng là chính”, “tự soi – tự sửa” là nền tảng, và kiểm soát quyền lực là trọng tâm.

Trước hết, phải nâng cao nhận thức chính trị và đạo đức công vụ cho đội ngũ cán bộ xã. Mỗi đảng viên, nhất là người đứng đầu, phải gương mẫu trong tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, thường xuyên “tự soi, tự sửa” theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII, XIII. Các cấp ủy cần tăng cường sinh hoạt chuyên đề về phòng chống tham nhũng, lấy đó làm tiêu chí đánh giá cán bộ hằng năm.

Hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát từ nhiều phía. Phòng, chống tham nhũng chỉ hiệu quả khi được đặt trong một hệ thống kiểm soát quyền lực chặt chẽ. Cần củng cố hoạt động kiểm tra Đảng, thanh tra chuyên ngành, đồng thời phát huy vai trò giám sát của HĐND xã, MTTQ và các đoàn thể nhân dân. Đặc biệt, phải tạo điều kiện để người dân được tiếp cận thông tin, được phản ánh ý kiến và có kênh tiếp nhận, xử lý tố cáo minh bạch, công khai.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính, đất đai, hành chính công ở cấp xã cũng là biện pháp hiệu quả, góp phần giảm thiểu “kẽ hở” cho tham nhũng.

Phải công khai các khoản thu – chi ngân sách, quy hoạch đất đai, đầu tư xây dựng cơ bản, thủ tục hành chính và chính sách hỗ trợ. Các nội dung này cần được niêm yết công khai tại trụ sở UBND xã, đăng tải trên trang thông tin điện tử, hoặc phát qua hệ thống truyền thanh xã, để người dân dễ tiếp cận và giám sát.

Tăng cường xử lý nghiêm các trường hợp sai phạm. Không để xảy ra tình trạng “hòa cả làng”, xử lý qua loa khi có sai phạm. Việc xử lý kỷ luật cán bộ đảng viên cần nghiêm minh, đúng quy trình, không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế khuyến khích người dân và cán bộ dũng cảm đấu tranh, tố giác tham nhũng; có biện pháp bảo vệ người tố cáo theo đúng luật định.

Tạo dựng môi trường làm việc lành mạnh, cơ chế tuyển dụng minh bạch. Tăng cường luân chuyển, sàng lọc cán bộ để tránh tình trạng cục bộ, khép kín. Đặc biệt, cần công khai quy trình tuyển dụng, bổ nhiệm, quy hoạch cán bộ, tránh tình trạng “con ông cháu cha”, “chạy chức chạy quyền” tại địa phương. Cán bộ vào vị trí lãnh đạo, quản lý ở xã phải thực sự là người có năng lực, phẩm chất, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Phòng ngừa tham nhũng đối với cán bộ, đảng viên cấp xã không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật hay hành chính, mà là bài toán chính trị gắn chặt với công cuộc xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền từ cơ sở. Chỉ khi đội ngũ cán bộ cơ sở thật sự “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”, chỉ khi mỗi quyết sách đều có sự giám sát của nhân dân, khi sai phạm được xử lý nghiêm minh, không né tránh, thì mới có thể đẩy lùi tham nhũng một cách bền vững.

Phòng ngừa từ gốc chính là xây dựng con người cán bộ với đạo đức trong sáng, bản lĩnh vững vàng, ý thức trách nhiệm cao. Làm được điều đó không chỉ giữ cho bộ máy chính quyền “sạch”, mà còn là giữ gìn uy tín của Đảng, là giữ vững nền móng của lòng dân – yếu tố quyết định sự bền vững của chế độ.