Hoạn trâu: Nghề nguy hiểm

ANTĐ - Phải khẳng định rằng, đây là nghề hiếm có. Bởi sự nguy hiểm chết người và sự nhọc nhằn của công việc nên nghề hoạn trâu cho đến nay gần như đã thất truyền.

Sau khi trói chặt chân con trâu đực đang trong thời kỳ sung sức, ông lão người dân tộc Nùng bảo chủ nhân con trâu chuẩn bị một ly rượu, một bát gạo, một nén hương và một con gà trống dùng để làm lễ cúng.

Sau đó, ông bắt đầu rì rầm vài câu thần chú bằng tiếng dân tộc mà chỉ riêng ông hiểu. Cuối cùng, ông ra lệnh cho 7, 8 thanh niên trai tráng kéo dây thừng vật con trâu nằm xuống đất rồi bắt đầu tiến hành công việc… hoạn trâu, bò. Đó là công việc quen thuộc của ông Mông Văn Sau, ở xóm Lung Ọ, xã Quốc Dân (Quảng Uyên - Cao Bằng). 

Ông Sau giải thích, hướng dẫn các bước tiến hành hoạn trâu bò

“Vua” hoạn trâu bò

Huyện Quảng Uyên cách thị xã Cao Bằng khoảng 40km về hướng đông, là nơi duy nhất còn duy trì nghề hoạn trâu bò của người Nùng. Con đường vào xóm Lung Ọ quanh co dưới chân núi. Hỏi “vua” hoạn trâu bò không ai không biết ông Mông Văn Sau. Ngôi nhà sàn của ông nằm lọt thỏm giữa những dãy núi trùng điệp cách Quốc lộ 3 gần chục cây số.

Năm nay đã sang tuổi 75 nên sức khỏe ông Sau không còn như trước nhưng tinh thần vẫn còn minh mẫn, tỉnh táo lắm. Ông bảo, cho đến bây giờ đã hành nghề được 45 năm, hoạn hàng vạn con trâu bò nhưng chưa có ca nào thất bại.

Cứ vào tháng 6, 7 âm lịch hàng năm, ông lại chuẩn bị mấy thứ đồ nghề gồm 3 đoạn dây thừng (mỗi đoạn dài 3m), búa và đinh được làm bằng gỗ nghiến rồi quang gánh bắt đầu hành trình vượt núi kiếm kế mưu sinh. Ông bảo, vào mùa này trâu bò không phải cày nên con nào cũng béo tốt khoẻ mạnh, hoạn trâu bò vào lúc này sẽ ít rủi ro. 

Giá cả đã định sẵn từ ban đầu: Trâu là 400 nghìn đồng/con, bò thì 350 nghìn đồng. Tuy nhiên, cũng tùy theo thời điểm mà nâng hay hạ giá. “Một con trâu, bò trị giá vài chục triệu chỉ cần bỏ ra mấy trăm nghìn đồng để nó béo tốt cày giỏi, dễ thuần phục, tính ra họ vẫn không thiệt đi đâu, thậm chí còn được lợi nhiều”, ông Sau cho biết.

Chỉ cần 7 đến 8 thanh niên vật được con trâu, bò ngã xuống, ông Sau sẽ làm những bước quan trọng tiếp theo. Ông cho rằng, trong các công đoạn quan trọng nhất là điều chỉnh lực đập của búa. Ban đầu, người cầm búa phải biết phối hợp với cộng sự để điều chỉnh lực đập búa xuống đinh gỗ đã được đặt trên bộ phận sinh dục trâu, bò. Khi hô “10 điểm” người đập búa sẽ đập một lực thật mạnh, còn hô “5 điểm” sẽ đập một lực nhẹ bằng lực ban đầu. Bao giờ người hoạn trâu bò cũng dùng lực đập theo mức độ giảm dần, rồi lại tăng chậm dần. Người hoạn sẽ biết dừng lại bằng phán đoán và kinh nghiệm nghề nghiệp.

Ông Sau tâm sự: “Mấy năm về trước, sức khỏe tôi tốt lắm. Đợt cao điểm tôi hoạn được 19 con trâu trong một buổi sáng ở xã Quảng Hưng (Quảng Uyên). Bây giờ già yếu rồi nên ít đi”.

Ông Sau bên cạnh đồ nghề đã theo suốt ông hơn 50 năm lang bạt 
khắp mọi nẻo đường, thôn bản

Nhất nghệ tinh

Năm 16 tuổi, ông Sau đã theo cha lang bạt khắp nơi hành nghề hoạn trâu bò. Từ huyện Quảng Uyên đến Thông Nông, quay lại Trùng Khánh và khắp nơi trong tỉnh không nơi nào thiếu dấu chân cha con ông, thậm chí cả khu chợ Đồn, Bắc Kạn chỉ cần nghe đến tên ông Sau đã biết là cha con “đệ nhất hoạn trâu”. 

Ông Sau vẫn còn nhớ hồi 16 tuổi ông được cha dẫn vào lớp dạy hoạn trâu bò của các cụ trong làng. Các cụ chỉ phổ biến vài kỹ thuật căn bản, các dụng cụ mang theo và điều quan trọng là phải học thuộc câu thần chú để tránh đọc nhầm nếu không sẽ không hiệu nghiệm, nhẹ thì trâu bò bị trọng thương, nặng thì chết. Hiểu rằng, nghề này đòi hỏi phải đi và thực hành nhiều kinh nghiệm mới dày dặn.

Nghề hoạn trâu bò tiềm ẩn nhiều nguy hiểm

Nguy cơ thất truyền

Theo các già làng ở Cao Bằng, hoạn trâu bò đã có từ rất lâu đời, là nghề truyền thống mà ngay cả ông Sau cũng không biết có từ khi nào. Tuy nhiên, đến nay nghề hoạn trâu có nguy cơ thất truyền.

Ông Sau rất lo lắng vì nghề hoạn trâu bò sẽ không còn ai biết đến. Nguyên nhân hiện nay do người dân dùng máy cày thay thế sức kéo của trâu bò. Người dân nuôi trâu bò chủ yếu để bán cho các thương lái giết thịt. Vì vậy, số lượng trâu bò cũng giảm rất nhanh, người làm nghề như ông Sau cũng lao đao theo.

Ngay chính con trai ông Sau, anh Mông Văn Cường, 40 tuổi cũng thờ ơ với nghề này dù nhiều lần được cha cố gắng truyền thụ. Anh cho rằng: “Nếu như ngày xưa còn theo được, giờ người ta đua nhau làm kinh tế, khoa học kỹ thuật phát triển máy móc thay thế con người nên nghề hoạn trâu bò sẽ không bám trụ được. Quanh năm nay đây mai đó nhưng cuối cùng vẫn trở về như cũ nên không ai mấy mặn mà, nhất là lớp thanh niên bây giờ”.

Theo ông Phùng Văn Khang, nguyên Chủ tịch xã Quốc Dân (Quảng Uyên) cho biết: “Khoảng chục năm về trước, nghề hoạn trâu bò trên địa bàn xã như một phong trào được nhiều người theo học và hành nghề. Đây là nghề truyền thống đã có từ lâu đời truyền lại của người Nùng huyện Quảng Uyên”.