Những đợt mưa lũ lịch sử tại nhiều nước
Đây là khuyến nghị mà ông Phar Kim Beng, Giáo sư nghiên cứu về ASEAN tại Đại học Hồi giáo quốc tế Malaysia và Giám đốc Viện nghiên cứu ASEAN và quốc tế (IINTAS), đưa ra trong bối cảnh các nước trong khu vực liên tiếp trải qua những trận lũ lụt chưa từng thấy, từ Thái Lan, Malaysia đến Philippines và Việt Nam. Mới đây nhất, Hat Yai, thành phố lớn nhất tỉnh Songkhla và là một trong những trung tâm thương mại quan trọng nhất miền Nam Thái Lan, đã phải ban bố vùng thảm họa khi trải qua trận lũ lụt nghiêm trọng nhất trong 300 năm. Ngay cả những người dân lâu năm đã quen với lũ lụt theo mùa cũng thừa nhận gió mùa lần này diễn ra với mức độ dữ dội chưa từng thấy. Tính tổng cộng tại các tỉnh miền Nam Thái Lan nói chung, mưa lũ đã ảnh hưởng hơn 980.000 hộ gia đình và hơn 2,7 triệu người.
 |
Ngập lụt diện rộng tại Hat Yai, miền Nam Thái Lan |
Lũ lụt đã gây gián đoạn ngành công nghiệp cao su của Thái Lan, một trong những nhà sản xuất và xuất khẩu lớn nhất thế giới. Ngân hàng Trung ương Thái Lan cho biết 70% chi nhánh ngân hàng thương mại đã đóng cửa tại 5 tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nhất, 17 nhà máy điện đã ngừng hoạt động và nhà chức trách đang tăng sản lượng và điều phối điện từ các tỉnh khác. Hơn 715 nhà máy ở Songkhla bị ngập, gây thiệt hại 39,6 triệu USD, trong khi các nhà máy còn hoạt động đang gặp khó khăn trong việc nhận nguyên liệu đầu vào.
Trước đó, hai cơn bão mạnh liên tiếp Kalmaegi và Fung-wong đã tàn phá Philippines trong hơn một tuần. Giới chức nước này cho biết 259 người đã thiệt mạng, 112 người mất tích và hơn 500 người bị thương, hàng triệu cư dân đã phải rời bỏ nhà cửa để tránh bão, trong khi nhiều công trình hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, cầu cống và hệ thống điện bị phá hủy. Phần lớn thiệt hại được ghi nhận tại tỉnh Cebu, nơi người dân vẫn đang khắc phục hậu quả của trận động đất có độ lớn 6,9 xảy ra từ hôm 30-9. Bão Fung-wong là cơn bão nhiệt đới thứ 21 đổ bộ Philippines trong năm nay, vượt mức trung bình hằng năm là 20 cơn. Trong bối cảnh bão chồng bão, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. cho biết tình trạng thảm họa quốc gia được ban bố do bão Kalmaegi gây ra sẽ được gia hạn 1 năm.
Tại Malaysia, tình trạng lũ lụt và sạt lở đất tiếp tục gia tăng nghiêm trọng tại nhiều địa phương, trong đó bang Kelantan chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Số liệu của Trung tâm chỉ huy ứng phó thảm họa quốc gia (NDCC) Malaysia công bố cho thấy, tình trạng lũ lụt nghiêm trọng đang diễn ra tại 7 bang và đã khiến gần 29.500 người phải sơ tán trên cả nước. Trong đó, bang Kelantan ghi nhận số người sơ tán cao nhất là 10.580 người. Hiện có 214 trung tâm cứu trợ lũ lụt đang cung cấp nơi tránh trú an toàn. Chính phủ Malaysia đang quyết liệt triển khai công tác sơ tán, cứu hộ khẩn cấp.
Trong khi đó tại Việt Nam, những cơn mưa như trút nước liên tiếp đổ xuống các tỉnh miền Trung, kéo dài suốt từ Hà Tĩnh đến Khánh Hòa, trọng tâm là khu vực Gia Lai (Bình Định cũ), Đắk Lắk (Phú Yên cũ) và Khánh Hòa. Ninh Thuận (cũ), vùng đất khô hạn nhất cả nước, cũng chìm trong mưa lũ. Lượng mưa phổ biến từ 800-1.700 mm ở nhiều nơi, vượt xa khả năng tiêu thoát tự nhiên. Đợt mưa lũ lịch sử vừa qua được nhận định vô cùng cực đoan và dị thường. Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia cho hay hiện tượng lũ cùng phá kỷ lục trên 3-5 lưu vực là cực kỳ hiếm, gần như chưa từng xuất hiện trong hơn 50 năm quan trắc, không thuộc mức lũ tính toán thông thường.
ASEAN cần một Trung tâm chỉ huy khí tượng và khí hậu
Trận lũ lụt khủng khiếp xảy ra sau 300 năm ở Hat Yai, Thái Lan, những đợt mưa lũ lịch sử ở miền Trung Việt Nam, các trận lốc xoáy ngày càng dữ dội ở Myanmar, sự biến đổi đột ngột từ hạn hán sang lũ lụt ở Philippines, hay tình trạng lũ lụt nội địa ngày càng tồi tệ trên khắp bờ biển phía Đông Malaysia và bang Johor không chỉ là thảm họa thiên nhiên, mà là dấu hiệu về những gì Đông Nam Á sẽ ngày càng phải đối mặt.
Trên khắp Đông Nam Á, hệ thống gió mùa không còn mang tính mùa vụ, không thể dự đoán hoặc kiểm soát được nữa, mà đã biến thành thế lực khí hậu thất thường, xuyên khu vực, gây áp lực lên các hệ thống phòng chống thiên tai quốc gia. Các hiện tượng thời tiết trước đây mất vài ngày để phát triển, giờ đây xảy ra chỉ trong vài giờ. Các khối bão di chuyển khó lường qua Biển Đông, các hành lang ẩm trải dài qua nhiều biên giới đã gây ra lũ lụt đồng thời ở các quốc gia khác nhau.
Những hiện tượng này cho thấy hệ thống khí quyển Đông Nam Á đã trở nên bất ổn, đòi hỏi sự chung tay đối phó của cả khu vực chứ không thể riêng lẻ từng nước. Tuy nhiên, theo giáo sư Phar Kim Beng, khuôn khổ ứng phó thiên tai của ASEAN vẫn chủ yếu mang tính quốc gia. Chẳng hạn, Thái Lan dựa vào Cục Phòng chống và giảm nhẹ thiên tai. Malaysia và Indonesia dựa vào Cơ quan quản lý thiên tai quốc gia của mỗi nước. Philippines phối hợp thông qua Văn phòng phòng vệ dân sự. Còn Singapore thì phụ thuộc vào Cơ quan môi trường quốc gia và Lực lượng phòng vệ dân sự. Tất cả các cơ quan này chỉ có năng lực trong phạm vi biên giới của mỗi nước.
Trong khi gió mùa ngày nay không còn giống chu kỳ theo mùa, mà giống siêu cấu trúc khí hậu khu vực, mở rộng, thu hẹp và tăng cường xuyên biên giới quốc gia với tốc độ đáng báo động, thì ASEAN vẫn chưa có đường dây nóng khẩn cấp thống nhất của các nước thành viên. Khu vực cũng không có cơ sở dữ liệu chung về nơi trú ẩn cho công dân các quốc gia thành viên, không có quy trình sơ tán phối hợp cho du khách xuyên biên giới, không có nền tảng tập trung để cập nhật thời gian thực về các hệ thống thời tiết ảnh hưởng đến nhiều quốc gia cùng lúc.
Cuộc khủng hoảng khí hậu mà Đông Nam Á đang phải đối mặt là thời điểm để ASEAN nhận ra rằng những cú sốc khí hậu giờ đây mang tính chất khu vực và ASEAN phải thích nghi để vượt qua những thử thách này trong tương lai. Để hiện thực hóa cam kết ASEAN phải trở thành “cộng đồng lấy người dân làm trung tâm”, khu vực cần phải có một thể chế có khả năng dự đoán và tiên đoán về khí hậu. Đó là Trung tâm chỉ huy khí tượng và khí hậu ASEAN hoàn chỉnh. Trung tâm này phải tổng hợp dữ liệu khí tượng thời gian thực từ tất cả các cơ quan quốc gia, phát tín hiệu cảnh báo sớm xuyên biên giới và kết nối thông tin tình báo thời tiết trực tiếp với các đội ứng phó khẩn cấp, các bộ du lịch và các cơ quan quản lý giao thông vận tải khu vực.
Ngoài việc chia sẻ dữ liệu, Đông Nam Á còn cần một Mạng lưới tài sản ứng phó thảm họa ASEAN. Các tài sản này như tàu cứu hộ, trực thăng, máy bay không người lái, máy bơm công suất lớn và bệnh viện dã chiến di động phải được bố trí hợp lý tại các khu vực dễ bị tổn thương do khí hậu như Thái Lan, Malaysia, Việt Nam, Indonesia và Philippines, đồng thời có thể triển khai xuyên biên giới trong vòng vài giờ. Khu vực này cũng cần các đội ứng phó lũ lụt chung được đào tạo về cứu hộ nước chảy xiết, sơ tán khách du lịch bị mắc kẹt, khôi phục thông tin liên lạc và hỗ trợ kỹ thuật sau lũ. Các đội này phải có khả năng tương tác và được trang bị để di chuyển nhanh chóng giữa các quốc gia thành viên.
