Vì sao APEC có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các thành viên cùng thịnh vượng?

• Giám đốc Công an Hà Nội kiểm tra công tác đảm bảo an ninh cho các đoàn lãnh đạo dự hội nghị cấp cao APEC
• Toàn văn bài phát biểu của Tổng thống Trump tại APEC
• Chủ tịch nước Trần Đại Quang chủ trì Đối thoại Lãnh đạo APEC với ABAC

Chủ tịch Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam VCCI Vũ Tiến Lộc (bên phải) nhận chiếc búa biểu trưng từ Chủ tịch Hội nghị Cấp cao Diễn đàn các Giám đốc doanh nghiệp APEC 2016 Alfonso Bustamante (bên trái) tại lễ chuyển giao nước chủ nhà Hội nghị Cấp cao Diễn đàn APEC 2017 ở Lima, Peru ngày 19-11-2016

Đầu thập kỷ 80, sự gia tăng của quá trình toàn cầu hóa trên tất cả các lĩnh vực khiến các quốc gia và các khu vực trên thế giới ngày càng tăng tính phụ thuộc vào nhau, dẫn đến có nhu cầu đẩy mạnh và mở rộng sự hợp tác kinh tế.

Trong bối cảnh vòng đàm phán Uruguay trong khuôn khổ Hiệp định chung về Thương mại và Thuế quan (GATT) có nguy cơ không đạt được kết quả như mong đợi, trên thế giới đã xuất hiện quá trình khu vực hóa với sự hình thành các khối mậu dịch khu vực lớn như Liên minh châu Âu (EU), Khu vực Mậu dịch Tự do Bắc Mỹ (NAFTA), Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA)... 

Hội tụ các nền kinh tế năng động nhất 

Từ giữa những năm 1980, để duy trì tính năng động của khu vực, đối phó với sự cạnh tranh kinh tế quyết liệt trên thế giới, một số nước Châu Á-Thái Bình Dương đã đi đến nhận thức chung là cần phối hợp và liên kết chặt chẽ hơn nhằm tạo lập môi trường thương mại và đầu tư thông thoáng, thực hiện chủ trương thiết lập khu vực mở. 

Sự điều chỉnh chiến lược của các quốc gia lớn vào cuối những năm 1980 khi Chiến tranh Lạnh chấm dứt, đặc biệt là sự hội tụ về lợi ích kinh tế cũng như chính trị giữa những nước lớn đã dẫn tới việc hình thành một cơ cấu kinh tế thương mại trong khu vực. Trong khi đó, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cũng muốn tăng cường vai trò của mình trong khu vực để thúc đẩy phát triển kinh tế, nhưng không muốn làm lu mờ những cơ chế hợp tác chính trị sẵn có. 

Trong bối cảnh đó, ý tưởng về APEC lần đầu tiên được đề cập công khai trong diễn văn của Thủ tướng Australia Bob Hawke tại Seoul, Hàn Quốc vào tháng 1-1989. Mười tháng sau đó, tháng 11-1989, các Bộ trưởng Ngoại giao và Thương mại của 12 nền kinh tế thuộc khu vực châu Á - Thái Bình Dương là Australia, Hoa Kỳ, Canada, Nhật Bản, Hàn Quốc, Brunei, Indonesia, Singapore, Malaysia, Philippines, Thái Lan và New Zealand đã nhóm họp ở Thủ đô Canberra (Australia), thành lập ra APEC. 

Tháng 11-1991, APEC kết nạp thêm Trung Quốc, Hồng Kông và Đài Loan (Trung Quốc). Tháng 11-1994 kết nạp thêm Chile, Mexico và Papua New Guinea. Tháng 6-1996, Việt Nam đã chính thức nộp đơn xin gia nhập APEC. Tại Hội nghị Bộ trưởng APEC lần thứ 10 tổ chức tại Kuala Lumpur (Malaysia), ngày 14-11-1998, Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên APEC.

APEC hội tụ hầu hết các nền kinh tế năng động nhất của khu vực, đại diện cho khoảng 39% dân số thế giới; đóng góp 57% GDP và 47% thương mại toàn cầu (số liệu năm 2014). Những thỏa thuận của APEC đã góp phần giảm gần 3 lần mức thuế quan trung bình ở khu vực và tăng 7 lần thương mại hàng hóa nội khối. Hiện nay, APEC đã quyết định ngừng việc kết nạp thành viên mới để chấn chỉnh tổ chức. 

Hướng tới tăng trưởng và thịnh vượng

APEC được thành lập nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và sự thịnh vượng trong khu vực đồng thời thắt chặt các mối quan hệ trong cộng đồng Châu Á - Thái Bình Dương. Các biện pháp được thực hiện là cắt giảm thuế và các rào cản thương mại, đẩy mạnh xuất khẩu và xây dựng các nền kinh tế hiệu quả. Các nền kinh tế thành viên APEC cùng hướng tới mục tiêu chung gồm 3 yếu tố cơ bản: Tự do hóa thương mại và đầu tư - Thuận lợi hóa kinh doanh - Hợp tác kinh tế và kỹ thuật.

Tự do hóa thương mại và đầu tư mang lại nhiều lợi ích cho hoạt động hợp tác kinh tế trong APEC và các nền kinh tế thành viên thông qua việc giảm và xóa bỏ dần các hàng rào thuế quan và phi thuế quan cản trở hoạt động thương mại và đầu tư.

Để thực hiện tự do hóa thương mại và đầu tư theo lộ trình và mục tiêu đã vạch ra, các nền kinh tế thành viên cùng nhau tiến hành thực hiện các IAP, theo đó, các quốc gia sẽ đưa ra các cam kết một cách tự nguyện về tự do hóa về thuế quan, phi thuế quan, dịch vụ và đầu tư.

Thuận lợi hóa kinh doanh tập trung vào việc giảm chi phí giao dịch trong kinh doanh, tăng cường trao đổi thông tin và tự do thương mại. Điều cốt yếu là thuận lợi hóa thương mại giúp các nhà xuất khẩu ở Châu Á - Thái Bình Dương gặp gỡ và tiến hành kinh doanh hiệu quả hơn, do vậy làm giảm chi phí sản xuất và dẫn tới tăng cường trao đổi thương mại, hàng hóa và dịch vụ rẻ hơn, tốt hơn và cơ hội việc làm nhiều hơn.  

APEC đưa ra Chương trình Hợp tác kinh tế kỹ thuật (ECOTECH) nhằm hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực, nâng cao năng lực của các thành viên APEC hướng tới sự phát triển kinh tế bình đẳng, cân bằng và bền vững trong khu vực, tạo điều kiện thuận lợi nhất để triển khai các chương trình hành động thực hiện mục tiêu trong Tuyên bố Bogor 1994 (xác định APEC là một khu vực tự do hóa thương mại và đầu tư năng động nhất).

Chương trình ECOTECH được thực hiện chủ yếu dưới dạng các dự án, chương trình hợp tác trên các lĩnh vực cụ thể, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ, trợ giúp kỹ thuật đối với các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam trên khía cạnh xây dựng và thực hiện chính sách.

Nói cách khác, mục tiêu của APEC không phải là để xây dựng một khối thương mại, một liên minh thuế quan hay một khu vực mậu dịch tự do như kiểu EU, NAFTA hay AFTA, mà là một diễn đàn kinh tế mở, nhằm xúc tiến các biện pháp kinh tế, thúc đẩy thương mại và đầu tư giữa các nền kinh tế thành viên trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện trong khi thực sự mở cửa đối với tất cả các nước và khu vực khác.