Trên 3.000 tỷ đồng mỗi năm, đề tài nghiên cứu xong… xếp ngăn kéo

Nhà khoa học và doanh nghiệp chưa gặp nhau

ĐB Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình) hỏi: Tại sao hiện nay sản phẩm khoa học vẫn chủ yếu nghiên cứu trên bàn giấy, nghiên cứu xong lại xếp ngăn kéo? Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân lý giải, thị trường công nghệ là thị trường phát triển muộn nhất trong các thị trường ở Việt Nam. Có 4 yếu tố để phát triển thị trường công nghệ nhưng trước đây chúng ta chỉ quan tâm đến 2 yếu tố là nguồn cung và nguồn cầu công nghệ. Còn 2 yếu tố là các định chế trung gian trong phát triển thị trường công nghệ và hệ thống pháp lý, thể chế chưa được quan tâm thỏa đáng. Dẫn chứng kết quả nghiên cứu không đến được với sản xuất kinh doanh, các nhà khoa học không đến được với doanh nghiệp cũng vì thiếu các tổ chức trung gian, Bộ trưởng Nguyễn Quân nhận trách nhiệm: “Chúng tôi chưa làm được nhiều trong việc tổ chức ra các định chế trung gian, đây là khâu yếu nhất”.

Bộ trưởng Nguyễn Quân cho biết thêm, các đề tài nghiên cứu xong xếp ngăn kéo có 3 loại. Thứ nhất, các nghiên cứu cơ bản thì cơ bản xếp ngăn kéo vì đây là những nghiên cứu đi trước thời đại, phải đợi đến thời điểm thì mới áp dụng được. Thứ hai là những đề tài nghiên cứu ứng dụng, một số đề tài thành công nhưng không tìm được nguồn đầu tư nên không được cụ thể thành sản phẩm hàng hóa.

Mặt khác, có một số đề tài xếp ngăn kéo thực sự, không ứng dụng được vì không xuất phát từ nhu cầu thực sự của doanh nghiệp, không phù hợp với đòi hỏi của thực tiễn mà chỉ từ mong muốn của nhà khoa học. Luật Khoa học Công nghệ 2013 đã có những nội dung quan trọng để khắc phục, trong đó quy định những nghiên cứu từ ngân sách nhà nước phải xuất phát từ đơn đặt hàng, Bộ KH&CN cũng đã xây dựng cơ chế đặt hàng. Do vậy, để trả lời câu hỏi bao giờ mới hết đề tài nghiên cứu xếp ngăn kéo, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân cho rằng, nếu thực hiện nghiêm túc Luật Khoa học Công nghệ 2013 thì chắc chắn không còn, vấn đề là có thực hiện nghiêm được hay không. 

Có chuyện “chạy” đề tài khoa học?

ĐB Đỗ Mạnh Hùng (đoàn Thái Nguyên) cho biết, nhiều cử tri bức xúc phản ánh việc ngân sách chi cho KHCN thiếu minh bạch. Dẫn chứng “những người bên Bộ KH&CN, khi xét duyệt đề tài thì rất dễ dàng còn những người khác thì khó khăn. Ngoài ra, có có hiện tượng cán bộ của Bộ KH&CN gợi ý cho các trường, viện "chạy" đề tài nghiên cứu khoa học để ăn phần trăm”, đại biểu hỏi: Bộ trưởng có biết điều này không? Trả lời câu hỏi này, Bộ trưởng Nguyễn Quân chia sẻ: “Cho đến giờ phút này, tôi chưa thấy ai phản ánh với tôi về việc này. Nếu có việc này đề nghị các ĐB chuyển cho chúng tôi, tôi sẽ xử lý nghiêm”.

ĐB Nguyễn Sỹ Cương (Ninh Thuận) đề nghị Bộ trưởng Nguyễn Quân cần làm rõ hơn việc lãng phí trong nghiên cứu khoa học, bởi mỗi Bộ hàng năm có ít nhất vài chục đến vài trăm tỷ đồng chi cho nghiên cứu khoa học song hiệu quả không tương xứng. Bộ trưởng Nguyễn Quân chia sẻ: “Về lãng phí lớn trong KHCN, chúng tôi không dám nói là không có. Năm nay ngân sách nhà nước chi cho KHCN hơn 17.000 tỷ đồng, trong đó 40% dành cho chi thường xuyên, 40% dành cho phát triển hạ tầng cơ sở KHCN, chỉ còn xấp xỉ 20% cho toàn bộ các nghiên cứu, tức vào khoảng 3.800 tỷ đồng. Nếu chia cho 2.600 tổ chức KHCN, 140.000 cán bộ KHCN cả nước thì tỷ lệ này rất thấp, nhất là so sánh với thế giới. Lãng phí nếu có thì liên quan đến cơ chế đầu tư chưa tới ngưỡng”. Không hài lòng với cách trả lời này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nhấn mạnh: “Hiệu quả nghiên cứu KHCN không cao là lãng phí rồi! Nghiên cứu song không ứng dụng được là lãng phí rồi! Cần phải có biện pháp khắc phục!”.

Cần hỗ trợ người dân có sáng chế tốt

Trước băn khoăn của một số đại biểu về việc nhiều người lao động, nông dân đã sáng tạo ra các sản phẩm công nghệ hữu ích, thiết thực cho sản xuất, đời sống nhưng không không được hỗ trợ và nhân rộng, trong khi tiền bố trí cho KHCN tiêu không không hết, Bộ trưởng Nguyễn Quân lý giải đây là vấn đề do cơ chế. “Hiện nay theo quy định của luật không có nội dung này trong mục lục chi ngân sách, các Sở KHCN không có cơ chế để chi hỗ trợ cho người dân mà chỉ hỗ trợ về mặt tinh thần hoặc mời giúp các nhà khoa học đến để hỗ trợ hợp tác. Tuy nhiên, chúng tôi sẽ làm việc với Bộ Tài chính, sắp tới 2 bộ sẽ có một thông tư liên tịch về vấn đề này để tạo ra một kênh hỗ trợ từ ngân sách nhà nước cho sáng kiến của người dân” - Bộ trưởng nói. Cũng liên quan đến vấn đề này, Bộ trưởng cho biết, đã có cơ chế ưu đãi đặc biệt để thu hút được cán bộ KHCN giỏi ở cả trong và ngoài nước.

Trước lo ngại của nhiều đại biểu về nguy cơ Việt Nam có thể trở thành bãi rác công nghệ của thế giới, Bộ trưởng Nguyễn Quân một lần nữa thừa nhận “điều này hoàn toàn có khả năng xảy ra, nếu như chúng ta không có những giải pháp, những hàng rào kỹ thuật”. Theo Bộ trưởng, cần thiết phải ban hành một văn bản để hạn chế và quản lý việc nhập khẩu thiết bị máy móc cũ đã qua sử dụng để tránh tình trạng Việt Nam trở thành bãi rác công nghệ của thế giới. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải tạo điều kiện thông thoáng về thủ tục cho doanh nghiệp.