Phòng, chống tham nhũng, tiêu cực dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh (5): Thách thức và đột phá mới trong cuộc chiến phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ở nước ta hiện nay

• Phòng, chống tham nhũng, tiêu cực dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh (4): Làm thất bại mọi toan tính thâm hiểm phủ nhận cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực của Đảng
• Phòng, chống tham nhũng, tiêu cực dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh (3): Xây dựng thiết chế pháp lý hữu hiệu kiểm soát quyền lực

1. Bịt kín những “khoảng trống”, “kẽ hở” để “không thể tham nhũng, tiêu cực. ”Đại hội XIII của Đảng xác định đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là sự nghiệp của toàn dân. Quan điểm này trong Văn kiện được thể hiện rất rõ: “Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và của toàn dân”; “Phát huy vai trò, trách nhiệm của các cơ quan và đại biểu dân cử, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, nhân dân và cơ quan truyền thông, báo chí trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí”. Quá trình quán triệt, triển khai, thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII, Đảng ta kế thừa thành tựu, bài học lớn từ Đại hội XI, XII; đồng thời có những bước phát triển mới trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Nổi bật là công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế được quan tâm hơn, từng bước hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ, bịt kín những “khoảng trống”, “kẽ hở” để “không thể tham nhũng, tiêu cực”.

Trong giai đoạn 2012 - 2022, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các cơ quan tham mưu của Đảng đã ban hành hơn 250 văn bản về xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị và phòng, chống tham nhũng (trong đó có Quy định số 32-QĐ/TW ngày 16-9-2021 của Bộ Chính trị về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, chế độ làm việc, quan hệ công tác của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực). Quốc hội đã sửa đổi, bổ sung, ban hành hơn 300 luật, pháp lệnh, nghị quyết. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành hơn 2.600 nghị quyết, quyết định, chỉ thị. Cấp ủy, tổ chức đảng trực thuộc Trung ương ban hành hơn 45.000 văn bản; các bộ, ngành, địa phương ban hành gần 100.000 văn bản để cụ thể hóa, hướng dẫn thi hành, tổ chức thực hiện công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Đặc biệt, năm 2022, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã ban hành gần 30 Nghị quyết, Chỉ thị, kết luận, quy định về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Có nhiều chủ trương mới như thành lập Ban Chỉ đạo phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cấp tỉnh; về kỷ luật tổ chức đảng và đảng viên vi phạm; về luân chuyển cán bộ và bố trí công tác đối với cán bộ bị xử lý kỷ luật; về phân cấp quản lý cán bộ; cơ chế khuyến khích và bảo vệ người tố cáo hành vi tham nhũng, lãng phí; nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra…

Ban Bí thư đã ban hành quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, chế độ làm việc, quan hệ công tác của Ban Chỉ đạo phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ở 63 tỉnh, thành phố. Các Tỉnh ủy, Thành ủy khẩn trương quyết định thành lập và triển khai hoạt động của Ban Chỉ đạo cấp tỉnh nhằm tạo chuyển biến mạnh mẽ hơn nữa ở địa phương, cơ sở. Tại Hội nghị sơ kết 1 năm hoạt động của Ban Chỉ đạo phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cấp tỉnh (ngày 19-6-2023), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong bài phát biểu đã nhấn mạnh kết quả tích cực bước đầu, thể hiện đúng tinh thần “tiền hô hậu ủng, trên dưới đồng lòng, dọc ngang thông suốt”; “đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, điều tra, xử lý các vụ án, vụ việc tham nhũng, tiêu cực; tạo chuyển biến mới trong công tác phát hiện và xử lý tham nhũng, tiêu cực ở địa phương, cơ sở; bước đầu khắc phục được hạn chế mà lâu nay ta vẫn nói là “trên nóng, dưới lạnh”; “tạo ra sức mạnh tổng hợp, không ai có thể đứng ngoài cuộc”...

Với chủ trương, quyết sách của Đảng, sự chỉ đạo sâu sát, cụ thể của đồng chí Tổng Bí thư, hoạt động của Ban Chỉ đạo Trung ương có nhiều đổi mới, nền nếp, bài bản, khoa học, quyết liệt và hiệu quả. Vừa tập trung lãnh đạo, chỉ đạo hoàn thiện thể chế, phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực; vừa quyết liệt chỉ đạo xử lý các vụ án, vụ việc tham nhũng, tiêu cực, với nhiều cơ chế, giải pháp, cách làm bài bản, hiệu quả và “không chịu tác động không trong sáng của tổ chức, cá nhân nào”; đồng thời lựa chọn những khâu yếu, việc khó trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo khắc phục.

Các cơ quan nội chính, kiểm tra của Đảng, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án được củng cố, kiện toàn, phối hợp ngày càng chặt chẽ, kịp thời, thật sự phát huy vai trò nòng cốt trong phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực. Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực với nhiều hình thức phong phú. Cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên tăng cường giám sát phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, việc tu dưỡng, rèn luyện và nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu và cán bộ chủ chốt các cấp. Các cơ quan chức năng đã chủ động phát hiện, quyết liệt đấu tranh, mở rộng điều tra, khởi tố mới nhiều bị can trong nhiều vụ án tham nhũng, tiêu cực lớn, phức tạp, có tính hệ thống, có tổ chức, liên quan nhiều bộ, ngành, địa phương, cả trong khu vực Nhà nước và ngoài Nhà nước, gây bức xúc trong nhân dân.

Các cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan chức năng đã tăng cường phối hợp phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực qua công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; tập trung chỉ đạo tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ điều tra, xử lý nhiều vụ án, vụ việc; xử lý cả các hành vi tham nhũng và các hành vi tiêu cực, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; xử lý nghiêm trách nhiệm người đứng đầu khi để xảy ra tham nhũng, tiêu cực trong cơ quan, tổ chức, đơn vị...

2. Thách thức và những vấn đề đặt ra cho cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ, quyết liệt. Thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, với quyết tâm chính trị cao, chưa bao giờ cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ở nước ta được chỉ đạo một cách mạnh mẽ, bài bản, đồng bộ, quyết liệt, từng bước hoàn thiện thể chế để phòng ngừa chặt chẽ đã có hiệu quả rõ rệt như thời gian gần đây. Những dấu ấn nổi bật của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực góp phần quan trọng tạo sự đồng thuận cao trong toàn xã hội, củng cố, tăng cường niềm tin của cán bộ, đảng viên, nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ ta.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn những tồn tại, hạn chế đã được đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thẳng thắn nêu ra, trong đó tình trạng tham nhũng, tiêu cực trên một số lĩnh vực vẫn còn nghiêm trọng, diễn biến phức tạp; nổi lên là các sai phạm lớn trong lĩnh vực đất đai, đấu thầu, chứng khoán, phát hành trái phiếu doanh nghiệp..., gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng; có sự cấu kết, móc nối giữa cán bộ thoái hóa, biến chất với doanh nghiệp, tổ chức để trục lợi, gây bức xúc trong cán bộ, đảng viên và nhân dân; công tác tự kiểm tra, giám sát trong nội bộ vẫn chưa chuyển biến, rất ít vụ việc được phát hiện qua tự kiểm tra; công tác thu hồi tài sản mặc dù làm rất mạnh, tăng cao so với các năm trước, nhưng giá trị tài sản phải thu hồi còn tồn đọng lớn; cơ chế, chính sách, pháp luật trên một số lĩnh vực còn sơ hở, bất cập, có “lỗ hổng”, nhưng chưa được sửa đổi, hoàn thiện kịp thời, dễ bị lợi dụng để tham nhũng, tiêu cực; một số giải pháp phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực còn hình thức, hiệu quả chưa cao…

Công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã chuyển biến theo hướng đi vào chiều sâu, thể hiện rõ tính phòng ngừa “từ sớm, từ xa”, cả “ngọn” lẫn “gốc”, ngay từ khâu tham mưu, xây dựng ban hành chính sách, pháp luật. Sẽ vô cùng nguy hiểm nếu trong xây dựng chính sách, cán bộ làm nhiệm vụ này cố tình tạo ra những kẽ hở để lợi dụng tham nhũng, tiêu cực. Vì vậy, Ban Chỉ đạo đã chỉ đạo Đảng đoàn Quốc hội xây dựng, trình Bộ Chính trị ban hành quy định về kiểm soát quyền lực, phòng, chống “lợi ích nhóm”, tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật; chỉ đạo giám sát, làm rõ sai phạm, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc xây dựng, ban hành chính sách, pháp luật liên quan đến lĩnh vực ngân hàng, tài chính, tài sản công, định giá, tự chủ tài chính, chứng khoán, trái phiếu doanh nghiệp...

Những năm gần đây, công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được thực hiện quyết liệt ngay trong các cơ quan có chức năng này. Đây là những cơ quan luôn tiềm ẩn nguy cơ tham nhũng, tiêu cực; hơn nữa, với vai trò là lực lượng nòng cốt, tiên phong trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, nếu vướng vào tham nhũng, tiêu cực thì không thể thực thi nhiệm vụ khó khăn này, ảnh hưởng rất lớn đến uy tín của Đảng, Nhà nước, niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhiều lần nhắc nhở, phải thực hành liêm chính ngay trong các cơ quan phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, không để tình trạng “Chân mình còn lấm bê bê/ Lại cầm bó đuốc đi rê chân người”…

Ngoài ra, một thách thức nữa mà đồng chí Tổng Bí thư đã quán triệt “phải đấu tranh loại bỏ tư tưởng bàn lùi, cho rằng nếu đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực quá mạnh sẽ làm cản trở sự phát triển, làm nhụt chí sự sáng tạo; những biểu hiện làm “cầm chừng”, “phòng thủ”, “che chắn”, giữ an toàn, né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, sợ sai không dám làm trong một bộ phận cán bộ, công chức, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Khẩn trương chỉ đạo kiểm tra, rà soát, chấn chỉnh, khắc phục ngay tình trạng này; xử lý nghiêm trách nhiệm của người đứng đầu ở một số cơ quan, đơn vị, địa phương để làm gương, tạo sự cảnh tỉnh, cảnh báo, răn đe, phòng ngừa chung. Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Nếu ai có tư tưởng ấy thì hãy sớm đứng sang một bên, để người khác làm”.

3. “Cẩm nang” về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Ngày 2-2-2023, cuốn sách “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng ra mắt bạn đọc. Từ đó đến nay, nhiều người cho rằng, cuốn sách đã đúc kết nhiều bài học lớn, giống như cuốn “cẩm nang” về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Cuốn sách đã trả lời cho câu hỏi: “Vì sao chúng ta phải kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực?” - Đó là, gần đây, có một số ý kiến cho rằng, nếu quá tập trung vào chống tham nhũng sẽ làm “nhụt chí”, “chùn bước” những người dám nghĩ, dám làm và làm “chậm” sự phát triển của đất nước.

Thực tiễn cho thấy hoàn toàn ngược lại, cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực đã góp phần rất quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững ổn định chính trị, đặc biệt là đã từng bước lấy lại và củng cố niềm tin của nhân dân (năm 2022, GDP cả năm tăng 8,02%, cao nhất trong giai đoạn 2011 - 2022). Mục tiêu của công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là nhằm làm trong sạch Đảng và bộ máy Nhà nước, để phát triển đất nước. Đây là cuộc đấu tranh chống “giặc nội xâm”, không phải là cuộc đấu giữa các “phe cánh” hay “đấu đá nội bộ” như các thế lực thù địch, phản động cố tình xuyên tạc với động cơ xấu.

Theo bà Phạm Thị Thinh, Phó Giám đốc Nhà Xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật, cuốn sách của Tổng Bí thư đã làm rõ những vấn đề có tính lý luận và thực tiễn về cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ở nước ta hiện nay; tác hại của tham nhũng, tiêu cực và vị trí, vai trò của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; nếu chỉ phòng, chống tham nhũng về tiền bạc, tài sản thôi thì chưa đủ, mà nguy hại hơn là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên và xác định đây là cái gốc của tham nhũng. Đồng chí Tổng Bí thư kết luận: “Phòng, chống tiêu cực, mà trọng tâm là phòng, chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, tức là trị tận gốc của tham nhũng”; lý giải tại sao cùng với chống tham nhũng, lại phải chống cả tiêu cực; các bài học kinh nghiệm rút ra trong 10 năm qua (8 bài học kinh nghiệm); các nhiệm vụ, giải pháp về công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng trong thời gian tới (5 nhiệm vụ, giải pháp)…; Đảng đã nhận diện đúng và ngày càng rõ ràng hơn về tham nhũng, tiêu cực để thấy rằng, đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là “một việc làm cần thiết, tất yếu, một xu thế không thể đảo ngược”. Cuốn sách cũng đặt ra nhiệm vụ, hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để “không thể” tham nhũng, tiêu cực; cùng với chủ động phát hiện, cần xử lý nghiêm minh, đồng bộ giữa kỷ luật Đảng với kỷ luật hành chính và xử lý hình sự để “không dám” tham nhũng, tiêu cực; bảo đảm nghiêm minh nhưng rất nhân văn…

PGS.TS Nguyễn Viết Thông, nguyên Tổng Thư ký Hội đồng Lý luận Trung ương nhận định, trong cuốn sách của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có những vấn đề rất mới về mặt lý luận, từ nhận diện tham nhũng, nguy cơ đến phạm vi đấu tranh phòng, chống tham nhũng và phương châm chỉ đạo. Về nhận diện tham nhũng, Tổng Bí thư cho rằng, ngoài tham nhũng về kinh tế còn có tham nhũng về chính sách, về luật pháp; tham nhũng về chính sách, luật pháp còn nguy hiểm hơn tham nhũng về kinh tế. Còn tiêu cực được hiểu theo nghĩa hẹp, gắn với tham nhũng, đó là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ mối quan hệ biện chứng giữa tham nhũng với tiêu cực. Về phạm vi đấu tranh, không chỉ đấu tranh phòng, chống tham nhũng ở khu vực công mà còn mở rộng đấu tranh ở khu vực tư - ngoài Nhà nước. Phương châm phòng, chống tham nhũng được khái quát với “4 không” - “không muốn tham nhũng”, “không thể tham nhũng”, “không dám tham nhũng” và “không cần tham nhũng”. Xử lý cán bộ đảng viên vi phạm về tham nhũng, tiêu cực, Tổng Bí thư đã có phát kiến hai phương châm: “5 không” - “không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ”, “không nghỉ”, “không ngừng”, “không chịu bất cứ tác động nào”; đồng thời cũng đề ra phương châm “3 nhân” - “nhân văn”, “nhân ái”, “nhân tình”.

“Phòng ngừa là chính, là cơ bản, lâu dài; phát hiện, xử lý là đột phá, quan trọng” - cuốn sách cũng truyền đạt thông điệp của đồng chí Tổng Bí thư, trong cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực, cùng với “chống” là “xây”, cùng với “đẩy lùi” là “ngăn chặn”, cùng với xử lý nghiêm minh, nghiêm khắc là phòng ngừa, giáo dục, góp phần hạn chế tham nhũng, tiêu cực. Tham nhũng và suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” đều là những biểu hiện tiêu cực, làm mất đi sự trong sạch của bộ máy Đảng, Nhà nước, ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự, uy tín của cán bộ, đảng viên; làm suy giảm niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ.

Do đó, công tác phòng, chống tham nhũng phải gắn liền, đồng bộ với phòng, chống tiêu cực, với chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, bởi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ắt sẽ dẫn đến tham nhũng… Cuốn sách của Tổng Bí thư xứng đáng là một cuốn cẩm nang về công tác đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực; là một tài liệu thật sự quý để chúng ta đọc, thấm và vận dụng vào công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay; cũng là tiền đề cho luật pháp, cho các công cụ, thiết chế phòng, chống tham nhũng được tốt hơn. Sự tin tưởng này đã được đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng bày tỏ: “Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự đồng lòng, ủng hộ của nhân dân, nhất định tham nhũng, tiêu cực sẽ được ngăn chặn, đẩy lùi, bởi “Non cao vẫn có đường trèo/ Đường dẫu hiểm nghèo vẫn có lối đi”.

Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Chí Bảo (Chuyên gia cao cấp, nguyên Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương): Cán bộ mà không rèn luyện đạo đức thì sẽ tha hóa, xa rời nhân dân

* Bác Hồ dùng từ “tẩy trừ” - tẩy trừ sạch quan liêu, tham nhũng

“Bác Hồ vẫn nói: “Đạo đức là gốc, là sức mạnh. Sức có mạnh thì mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng mà không có đạo đức cách mạng thì tài giỏi mấy cũng không làm nên trò trống gì”. Chính vì vậy, vấn đề đạo đức cách mạng hiện nay rất quan trọng.

Tại sao trong bối cảnh hiện nay phải nhấn mạnh đạo đức cách mạng? Bởi vì chúng ta đang đứng trước một thực trạng suy thoái, thậm chí suy thoái nghiêm trọng, cả về tư tưởng, chính trị, đạo đức và lối sống. Sự suy thoái này sẽ dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đe dọa ngay sự tồn vong của chế độ và sinh mệnh của Đảng. Nếu cán bộ mà không chú trọng rèn luyện đạo đức, không chú trọng nâng cao sự trong sạch của chính tổ chức mình thì sẽ mất đi sự đảm bảo quan trọng để chống lại tha hóa, biến chất, chống lại sự suy yếu và xa rời nhân dân, không còn xứng đáng là “người đày tớ của nhân dân” thì vô cùng nguy hiểm. Đó là tại sao đến lúc cuối đời, Bác lại dằn vặt nhiều về vấn đề đạo đức trong nội bộ, trong Đảng, trong các tổ chức quần chúng đến như thế.

Những năm tháng đó, Bác còn viết cả một tác phẩm về chủ đề đạo đức cách mạng và chỉ thị đăng trên báo Đảng vào đúng vào dịp kỷ niệm thành lập Đảng, ngày 3-2-1969. Tựa đề ban đầu của tác phẩm là: “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân để nâng cao đạo đức cách mạng”. Sau này, chúng ta đề nghị Bác cho điều chỉnh thành “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” để nhấn mạnh đạo đức cách mạng lên trước. Bác đồng ý nhưng có nói, đầu đề các chú sửa cũng được, nhưng trong bài báo nhất thiết phải in đậm cho Bác câu: “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân để nâng cao đạo đức cách mạng”. Bác còn đưa ra một ví dụ rất dễ hiểu: “Khi ta mua sắm bàn ghế, giường tủ mới thì có kê ngay vào trong nhà được không, hay là phải quét sạch rác rưởi trong nhà trước đã?”. Điều này càng cho thấy Bác dằn vặt rất nhiều xung quanh tác hại của chủ nghĩa cá nhân. Chính vì không vượt qua được chủ nghĩa cá nhân mà người cán bộ cách mạng lại biến mình thành tù binh của chủ nghĩa cá nhân, không còn khả năng miễn dịch, không còn sự cảnh giác, không còn sức chiến đấu để tự bảo vệ mình. Những thói hư, tật xấu, những suy thoái ở bên ngoài đã thâm nhập vào con người, vào tổ chức.

Chúng ta đã có bài học từ Đông Âu và Liên Xô sụp đổ chỉ vì suy thoái đạo đức, chỉ vì không trong sạch. Khi đã mất lòng tin của dân, mất sự ủng hộ của xã hội thì đảng không còn cơ sở đứng vững nữa. Ở đây có một quan hệ rất biện chứng, đó là có trong sạch về đạo đức thì mới vững mạnh về chính trị, tư tưởng, vững mạnh về tổ chức. Ngược lại, chính trị càng vững mạnh, tư tưởng càng tiên tiến, tổ chức càng có hiệu lực thì lại càng chứng minh sự trong sạch về đạo đức. Cho nên, trong sạch đạo đức như một tiền đề tiên quyết để dẫn đến sức mạnh của tổ chức, của tư tưởng, của chính trị. Bài học thực tiễn là phải chống bằng được chủ nghĩa cá nhân mà rõ nhất là chống được quan liêu và tham nhũng.

Ngày xưa, Bác Hồ dùng từ “tẩy trừ” - tẩy trừ sạch quan liêu, tham nhũng. Còn Đảng ta bây giờ kiên quyết đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng và hơn thế nữa là chống cả tệ nạn tiêu cực, bởi đó là nguồn gốc đẻ ra tham nhũng. Tiêu cực xét đến cùng cũng là không trong sạch. Do đó, cán bộ, đảng viên phải thấm nhuần tầm quan trọng cốt tử của vấn đề đạo đức, thường xuyên rèn luyện đạo đức, nhân cách của từng cá nhân cho tới tổ chức. Đã có một thời chúng ta xem nhẹ đạo đức. Dù không cố ý, nhưng sức hấp dẫn từ lợi ích vật chất của kinh tế thị trường đã làm cho chúng ta có lúc, có nơi quên đi vấn đề rèn luyện đạo đức. Điều đó dẫn đến những hư hỏng, thoái hóa cán bộ, Đảng viên cho tới người dân. Trong hoàn cảnh hiện nay, trong sạch là đề cao nhân tố đạo đức, đề cao sức mạnh đạo đức cách mạng trong chống chủ nghĩa cá nhân, để cuối cùng là bảo vệ được Đảng, bảo vệ nhân dân.

Trong quá trình học tập và làm theo Bác, Đảng ta ngày càng thấm thía lời Bác dạy là lấy đức làm gốc, nâng cao đạo đức cách mạng bằng cách suốt đời chống chủ nghĩa cá nhân. Bác còn căn dặn: “Chống chủ nghĩa cá nhân không có gì khác là chống chính thói hư tật xấu trong bản thân mình”. Cho nên, suốt đời nâng cao đạo đức cách mạng phải bằng cách chống bằng được chủ nghĩa cá nhân mà Bác gọi là “giặc nội xâm”. “Giặc nội xâm” bao giờ cũng phá từ trong phá ra, nếu không có đủ dũng khí, bản lĩnh để tự rèn luyện cho mình đức trong sạch, ngay thẳng, cần, kiệm, liêm, chính thì sẽ gục ngã trước chủ nghĩa cá nhân, ngay cả với Đảng cũng vậy.

Từ những năm 1960, khi đã ngoài 70 tuổi, Bác nói: “Một dân tộc, một đảng, một con người có thể vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, nhưng không phải mãi mãi được như vậy, không nhất thiết được như vậy nếu ngày hôm nay lòng dạ không còn trong sáng nữa”. Lời cảnh báo này của Bác ngày càng trở nên thấm thía. Bác đã nhìn xa, trông rộng, thấy trước những xu thế tiêu cực, những ảnh hưởng xấu có khả năng tác động vào cán bộ, vào Đảng mà nếu không biết tự bảo vệ mình thì không thể bảo vệ sự nghiệp cách mạng. Do đó, càng chống chủ nghĩa cá nhân quyết liệt bao nhiêu, càng giữ cho được đạo đức cách mạng trong sạch bao nhiêu thì Đảng càng vững mạnh bấy nhiêu. Trong sạch đạo đức như một tiền đề tiên quyết để dẫn đến sức mạnh của tổ chức, của tư tưởng, của chính trị”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Viết Thảo (nguyên Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh): Xử lý nghiêm, không nhân nhượng với biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”

* Bác Hồ dạy: “Học để làm việc, học để làm người, sau đó mới học để làm cán bộ”

“Chủ tịch Hồ Chí Minh ngay từ ngày thành lập Đảng cho đến quá trình lãnh đạo Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa luôn yêu cầu quán triệt, thực hiện rất nghiêm túc các nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt đảng. Nhưng mặt khác, Bác đặc biệt coi trọng việc xây dựng Đảng về mặt đạo đức chứ không chỉ xây dựng Đảng về mặt chính trị, tư tưởng, tổ chức cán bộ… Ngay trong tác phẩm “Đường cách mệnh” mà Bác sử dụng để huấn luyện cán bộ cách mạng trong quá trình thành lập Đảng, điều đầu tiên Bác đề cập đến là “tư cách người cách mạng”. Vậy người cách mạng phải có những tư cách gì? Đó là tư cách đạo đức, tư cách cán bộ, tư cách công dân, tư cách con người…

Tại sao bác lại quan tâm đến tư cách người cách mạng như vậy? Vì Bác hiểu rằng, cái đức là gốc của con người. Bác luôn luôn chú trọng thực hiện xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, trong đó có người cán bộ cách mạng vừa hồng, vừa chuyên, vừa có đức, vừa có tài. Trong đó cái đức là gốc của mọi công việc. Bác nói: “Người có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó. Nhưng có tài mà không có đức là người vô dụng”. Vì thế tổ chức, cách mạng không nên dùng những con người chỉ có tài mà không có đức.

Trong sự nghiệp giáo dục cán bộ, đào tạo cán bộ - mà Bác luôn định nghĩa là công tác huấn luyện cán bộ - phải rất chú trọng huấn luyện về mặt đạo đức, về mặt tư cách cán bộ cách mạng, sau đó mới huấn luyện về mặt năng lực, trình độ lãnh đạo, quản lý… Năm 1949, khi đến thăm lớp học của trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương (nay là Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh), Bác đã nói một câu mà nay trở thành phương châm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo quản lý, đồng thời là một triết lý về giáo dục của Việt Nam. Bác hỏi: “Các cô, các chú đến đây học để làm gì?”. Rồi Người giải thích luôn: “Học để làm việc. Học để làm người. Sau đó mới học để làm cán bộ”.

Cho nên, khi thực hiện biên soạn giáo trình, chương trình, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh luôn luôn quán triệt điều đó. Huấn luyện cán bộ để “làm việc” như lời Bác nói tức là phải đào tạo người cán bộ lãnh đạo sao cho họ đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong từng thời kỳ. Vì thế, nội dung chương trình cũng phải thay đổi thường xuyên. Tiếp đến, phải đặc biệt giáo dục cán bộ nguyên tắc “làm người” - làm người hiểu theo đúng nghĩa của từ này - sau đấy mới học để đáp ứng những chuẩn chức danh của cán bộ. Muốn vậy phải “cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”, đó là chuẩn đạo đức của người cán bộ cách mạng. Có thể xem đây cũng là tiêu chuẩn của người công dân cách mạng, nhưng với tư cách là người cán bộ quản lý thì chính họ phải tiên phong đi đầu trong việc thực hiện những chuẩn mực con người này.

Khi Bác nêu ra quan điểm, tư tưởng, cũng như chỉ đạo thực hiện việc xây dựng Đảng về mặt đạo đức như thế nghĩa là Người đã góp phần bổ sung, phát triển lý luận xây dựng Đảng cộng sản trong thời đại mới. Các nhà kinh điển chỉ nhấn mạnh xây dựng đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức bộ máy, cán bộ, còn Bác nhấn mạnh thêm xây dựng Đảng về mặt đạo đức. Không có ai khác trên thế giới ngoài Chủ tịch Hồ Chí Minh định nghĩa Đảng cộng sản là đạo đức, là văn minh. Cho nên mỗi cán bộ, đảng viên phải thấm nhuần đạo đức cách mạng, phải trở thành người đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Bác là lãnh tụ đầu tiên, duy nhất cho đến nay xác lập phương diện xây dựng Đảng về mặt đạo đức và đặc biệt coi trọng vấn đề đạo đức của đội ngũ cán bộ.

Những nhiệm kỳ vừa qua chúng ta nói rất nhiều đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Các thế lực thù địch, phản động luôn luôn tác động tiêu cực đến chúng ta bằng đủ mọi cách, mọi thủ đoạn. Nhưng nếu chúng ta có bị chuyển biến theo, chuyển hóa thành những thực thể đối lập đó thì đấy bởi do chính chúng ta trước tiên. Cho nên Đảng ta đã xác định là phải chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, tức là ta phải chống từ bên trong, còn tác động của các thế lực thù địch vốn đã luôn luôn như vậy. Chúng ta đứng vững hay sa ngã là chủ yếu do chính chúng ta quyết định, tác động bên ngoài vốn luôn thường trực rồi, nhưng tại sao vẫn có những người đứng vững và vẫn có người sa ngã? Đấy là do nội lực, nội tại của mỗi người quyết định là chính.

Cán bộ đương nhiên phải là lực lượng chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” một cách nghiêm khắc, nghiêm túc, thường xuyên, thường trực nhất. Không thể cho phép có một biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” nào trong đội ngũ lãnh đạo, đội ngũ lãnh đạo cấp cao, đội ngũ lãnh đạo cấp chiến lược. Nếu phát hiện có biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” thì nhất thiết phải xử lý nghiêm, kịp thời, kiên quyết, không nhân nhượng. Có thế mới cứu được cả quốc gia, dân tộc như đồng chí Tổng Bí thư đã nói: “Chúng ta có đau xót, nhưng phải chấp nhận hy sinh vài người, hy sinh một số người để cứu lấy cả sự nghiệp cách mạng, để đảm bảo cơ đồ của quốc gia, dân tộc”. Đây không phải báo động giả, đây là những nguy cơ, thách thức không thể xem thường đối với sự tồn vong của Đảng, của sự nghiệp cách mạng, của công cuộc đổi mới đất nước”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Cường (Phó Viện trưởng Viện Xây dựng Đảng): Thanh tra, kiểm tra để kiểm soát quyền lực của cán bộ, đảng viên

* Bác Hồ đã nói: “Hãy biết dừng lại trước khi quá muộn”

“Đi cùng với trọng trách lớn với Đảng, với Nhà nước và nhân dân thì đội ngũ cán bộ, đảng viên của chúng ta, đặc biệt là những cán bộ, đảng viên ở vị trí lãnh đạo cũng là những người có quyền lực xã hội. Để sử dụng được đúng đắn và hiệu quả quyền lực to lớn này thì việc kiểm soát nó phải đặt lên hàng đầu. Chúng ta giành quyền lực đã khó, nhưng sử dụng quyền lực còn khó khăn hơn nhiều. Đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã rất sáng suốt nêu ra một quan điểm trong những năm vừa qua là phải biết “nhốt quyền lực trong chiếc lồng thể chế”. Nói rộng ra là chúng ta đang có chiến lược xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân thì phải xây dựng trên cả hai phương diện.

Một là, Nhà nước phải quản lý xã hội bằng hiến pháp và pháp luật. Hai là, bản thân nhà nước từ Trung ương đến cơ sở cũng phải được tổ chức và hoạt động theo đúng hiến pháp và pháp luật. Việc này đương nhiên cán bộ, đảng viên phải thực hiện đầu tiên, nhất là những cán bộ, đảng viên nắm trọng trách, quyền lực thì càng phải đặt trong khuôn khổ hiến pháp, pháp luật và dưới sự giám sát của nhân dân. Trong đó, công tác thanh tra, kiểm tra đóng vai trò vô cùng quan trọng. Thanh tra, kiểm tra vừa là một biện pháp cần thiết, vừa là một nhu cầu văn hóa trong xã hội. Chúng ta phải biết tự thanh tra, tự kiểm tra chính bản thân trước khi tổ chức phải xử lý. Bác Hồ đã nói: “Hãy biết dừng lại trước khi quá muộn”. Vì quan trọng như vậy nên thanh tra, kiểm tra phải thực chất chứ không thể hình thức, phải là công việc thường xuyên thì mới tạo ra sự răn đe, làm cho cán bộ, đảng viên luôn luôn ý thức đang đứng trước sự kiểm soát của tổ chức, của xã hội để làm việc cho xứng đáng. Đó chính là điều mà Đảng vẫn hay nói là “tự soi, tự sửa”, còn Bác thì ví thanh tra, kiểm tra giống như việc ta rửa mặt hàng ngày, thấy vết nhọ thì phải lau ngay.

Công tác thanh tra, kiểm tra có hiệu lực hay không lại tùy thuộc vào hai điều kiện. Một là người đi thanh tra, kiểm tra có đạo đức, quang minh chính đại hay không. Hai là nhân dân có tham gia, có ủng hộ để cung cấp thêm sự kiện, tư liệu cho việc thanh tra, kiểm tra đến đầu đến đũa hay không. Bên cạnh đó khi thanh tra, kiểm tra phải xử lý nghiêm khắc nếu có tình trạng che chắn trong nội bộ vì nể nang, vì lợi ích phe nhóm. Do đó phải chống hình thức, chống chủ quan để hướng tới mục đích cao nhất của thanh tra, kiểm tra là vì dân, vì xã hội, vì trong sạch đội ngũ. Kết quả của thanh tra, kiểm tra phải đưa đến hiệu ứng cuối cùng là làm cho đối tượng bị thanh tra, kiểm tra nhận được ra lỗi lầm, có dũng khí sửa chữa. Về sâu xa, đây cũng chính là kiểm soát quyền lực để cán bộ, đảng viên không thể làm bậy được. Nếu có được tất cả những yếu tố này thì công tác thanh tra, kiểm tra hay kiểm soát quyền lực nói chung mới có hiệu quả. Đây là thước đo của một xã hội dân chủ, văn minh, là dấu hiệu nói lên sự lành mạnh, trong sạch của tổ chức Đảng và Nhà nước mà chúng ta đang nỗ lực phấn đấu như đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nói: “Danh dự là điều thiêng liêng cao quý nhất”, bởi hướng tới lành mạnh, trong sạch là hướng tới danh dự.

Khi đồng chí Tổng Bí thư nói đến danh dự là trong đó nói đến cả lý tưởng, mục tiêu, niềm tin cách mạng… được gói gọn trong tổ hợp danh dự của mỗi cán bộ, mỗi Đảng viên ở từng lĩnh vực, từng ngành nghề. Danh dự của người Đảng viên, người cán bộ cách mạng là phấn đấu, chiến đấu, hy sinh suốt đời vì sự nghiệp cách mạng, vì chủ nghĩa cộng sản. Các thế hệ cha anh chúng ta khi đi theo Đảng làm cách mạng rất nhiều đồng chí chưa có điều kiện học tập, đào tạo, bồi dưỡng bất kỳ kiến thức gì, trình độ nhận thức còn non yếu, sơ sài. Nhưng trong họ thường trực một niềm tin cách mạng, vì thế họ đã rất thành công. Họ chỉ một lòng phấn đấu, vì nước vì dân mà sẵn sàng hy sinh chính bản thân mình, đấy là danh dự. Có thế thì mới vượt qua được tất cả cám dỗ.

Bác Hồ đã nói: “Đảng ta là đảng cầm quyền nên mỗi cán bộ, đảng viên phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng”. Bác đã biết là khi đã có quyền lực trong tay, có chính quyền trong tay thì chúng ta càng phải rèn luyện đạo đức cách mạng. Với thế hệ cha anh chúng ta trước kia, danh dự là không sợ thực dân, đế quốc, không sợ tù đày, gian khổ, chỉ một lòng đi làm cách mạng, đi theo cách mạng. Còn với chúng ta bây giờ, danh dự là đạo đức cách mạng, là không sa ngã trước cám dỗ của quyền lực, vật chất... Đó là những nhận thức vô cùng sâu sắc, cảnh báo trong điều kiện cầm quyền nếu không thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, không thật sự cần - kiệm - liêm - chính - chí công - vô tư thì rất dễ sa ngã, tha hóa, suy thoái. Cái sâu xa trong tư tưởng Hồ Chí Minh là như vậy. Do đó, thời gian gần đây, Đồng chí Tổng Bí thư thường xuyên nhấn mạnh với toàn Đảng, toàn dân phải đề cao danh dự. Chúng ta có thể chưa đáp ứng được tất cả những yêu cầu trong mỗi vị trí công tác, chúng ta cũng còn nhiều hạn chế, khó khăn, thậm chí nhiều yếu kém, nhưng phải thật coi trọng danh dự, có vậy mới vượt được qua thử thách hàng ngày”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trọng Phúc (nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng): Nguyên nhân của sự suy thoái, hư hỏng, mất mát cán bộ là từ đâu?

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng - Ảnh: Trần Quân

* Bác Hồ chủ trương “pháp trị phải đi liền với đức trị”

“Năm 1948, Bác Hồ đã từng nói về tư cách của người công an cách mạng trong lá thư gửi đồng chí Hoàng Mai - Giám đốc Công an khu XII (sau là Trường Công an Trung ương, tức Học viện An ninh nhân dân ngày nay) mà chúng ta vẫn quen gọi là Sáu điều Bác Hồ dạy Công an nhân dân. Chính những điều đó đã hàm ý bao quát tất cả, không chỉ đối với riêng lực lượng công an mà còn là với tất cả đội ngũ cán bộ, đảng viên nói chung. Bác căn dặn: “Đối với tự mình phải cần, kiệm, liêm, chính…”. Tại sao Bác lại dặn điều đó đầu tiên? Bởi Bác biết đó là việc rất khó, trước những cám dỗ vật chất con người rất khó giữ mình. Khi ta hiểu được những cái khó ấy thì cần chú trọng vào công tác thanh tra, kiểm tra trong nội bộ. Với những sai phạm nhỏ thì ban đầu cần nhắc nhở, “tuýt còi” ngay. Người nào chẳng may có thiếu sót, có làm sai thì sẽ dừng lại được, không lún sâu vào sai phạm. Còn không nhắc nhở thì đôi khi chính người sai cũng chẳng biết mình sai, lần sau lại mắc những cái sai lớn hơn. Đó cũng chính là thứ bây giờ chúng ta quen gọi là “kiểm soát quyền lực”. “Kiểm soát quyền lực” phải được bắt đầu từ công tác quản lý cán bộ, đảng viên.

Bên cạnh đó, mỗi cán bộ, đảng viên cũng phải tự tu dưỡng, rèn luyện, phải ý thức được trách nhiệm của mình để không bị tha hóa. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần phải xử lý đúng đắn giữa lợi ích cá nhân và trách nhiệm xã hội. Cán bộ, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo có trách nhiệm xã hội rất lớn, nhưng là một công chức trong bộ máy thì họ cũng phải được thụ hưởng, phải có sự đảm bảo lợi ích vật chất, khi đó tiêu cực sẽ giảm đi. Cho nên phải có sự hài hòa trong mối quan hệ giữa lợi ích cá nhân và trách nhiệm xã hội. Trách nhiệm xã hội ở đây bao quát nhiều vấn đề, từ trách nhiệm chính trị, trách nhiệm trước dân, trước ngành, cho tới trước Đảng.

Chúng ta đã biết, ngay cả ở Trung ương cũng có một số đồng chí Ủy viên Trung ương Đảng đã bị xử lý tại Đại hội XIII vừa qua. Vậy nguyên nhân này là do đâu trong khi họ hàng ngày vẫn được Đảng giáo dục? Chúng ta cần giải pháp gì để làm giảm bớt, tiến tới đẩy lùi, ngăn chặn tình trạng trên? Đó là chúng ta cần phải có một cách nhìn khách quan, tỉnh táo, không duy ý chí để tránh hai khuynh hướng. Một là giản đơn, nhìn thấy sự việc sẽ tốt đẹp ngay. Hai là ngược lại, quá bi quan, tiêu cực, tuyệt vọng, bế tắc. Cả hai điều này đều dẫn đến sai lầm. Quan điểm của Đảng là, khuyết điểm có cả mặt khách quan và chủ quan, nhưng nguyên nhân chủ quan bao giờ cũng là chủ yếu. Đó là sự đánh giá rất nghiêm khắc của Đảng, là một thái độ đạo đức, khoa học, nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, đánh giá đúng sự thật. Những trường hợp đó là những tổn thất lớn. Không ít các cán bộ đã từng có thành tích, có công lao, vậy mà cuối cùng lại đánh mất chính mình. Nó tai hại ở chỗ làm giảm sút nhiệt tình, ý chí, niềm tin của cán bộ trẻ, họ nhìn vào đó và họ sẽ nghĩ gì? Vậy nguyên nhân của sự suy thoái, hư hỏng, mất mát cán bộ là từ đâu? Tôi cho rằng có nhiều nguyên nhân.

Đầu tiên, chúng ta không phủ nhận những mặt trái của kinh tế thị trường ngày một gay gắt. Nếu không đủ tỉnh táo, bình tĩnh để vượt qua cám dỗ thì sẽ mắc bẫy. Hội nhập cũng vậy, khi mở cửa hội nhập thì mặt tích cực sẽ đến nhưng mặt xấu cũng sẽ vào. Đảng đã nói trong nghị quyết là: “Con người là nhân tố quan trọng nhất, quyết định nhất”. Do đó, con người mà không tốt, không lành mạnh, không xây dựng đội ngũ đủ cả đức và tài thì càng hội nhập bao nhiêu, con người càng dễ tha hóa bấy nhiêu.

Tiếp theo, một nguyên nhân nữa là từ tình hình thế giới, thời cuộc cũng có đột biến bất ngờ mà ta không lường hết được. Nhưng những nguyên nhân khách quan đó không làm mờ đi những nguyên nhân chủ quan thuộc về trách nhiệm của mình. Chúng ta có khiếm khuyết từ trong cơ chế, chính sách, lãnh đạo và quản lý chưa đầy đủ, chưa đồng bộ. Chính sách lạc hậu thì không theo kịp cuộc sống, ví dụ khi chính sách tiền lương không thay đổi kịp thì cũng không đảm bảo cuộc sống cho mọi người, nhất là cán bộ họ sẽ sống như thế nào? Thường là họ sẽ làm bậy, đó như một phản ứng sinh học tức thời. Đây là một ví dụ tình huống, là lỗi của chính sách trước hết rồi mới đến lỗi của con người không có rèn luyện, tu dưỡng.

Nhưng nguyên nhân sâu xa cần phải bàn kỹ hơn là sự yếu kém về đạo đức, bởi luật pháp có chi tiết đến đâu chăng nữa cũng không thể giải quyết được mọi nhu cầu xã hội. Cho nên, tại sao Bác Hồ chủ trương là “pháp trị phải đi liền với đức trị”. Dùng sức mạnh luật pháp chưa đủ mà còn phải dùng sức mạnh của đạo đức. Đảng ta đã nói là giáo dục đạo đức bây giờ phải đặc biệt nhấn mạnh giáo dục lương tâm, giáo dục danh dự, giáo dục liêm sỉ. Con người phải biết xấu hổ khi làm điều xấu, điều ác. 19 điều Đảng viên không được làm chính là chế tài để cán bộ không lợi dụng chức vụ quyền hạn làm những điều sai trái vì lợi ích bản thân và gia đình, vì cục bộ mà ảnh hưởng chung cho xã hội. Đó cũng là chế tài để buộc Đảng viên phải rèn luyện đạo đức.

Đảng đã nói rõ là tình trạng xuống cấp về đạo đức vẫn còn rất nghiêm trọng và phải tìm cho được những biện pháp, giải pháp đột phá để ngăn chặn. Hãy mở văn kiện Đại hội XIII ra sẽ thấy, đây vừa là trách nhiệm của các tổ chức Đảng, của các cơ quan Nhà nước trong việc chưa chú trọng đúng mức đến giáo dục đạo đức cho cán bộ, đảng viên. Còn bản thân cán bộ, đảng viên cũng chưa tự thấy được việc phải rèn luyện đạo đức của mình, chưa thấy hết được việc dùng sức mạnh đạo đức để ngăn chặn, đẩy lùi cái xấu, cái ác, để tự tạo cho mình một hàng rào bảo vệ. Bác Hồ nói: “Cách mạng phải biết lấy sức mạnh từ trong lòng dân”, còn V.L. Lênin căn dặn: “Cách mạng phải có sức mạnh tự bảo vệ mình”, đó đều là đạo đức cả.

Ở đây có một vấn đề nguy hiểm là những người yếu kém về đạo đức không hoàn toàn là những người thất học, họ cũng có trình độ cao. Hãy nhìn tất cả những vụ kỷ luật hay những đại án vừa qua, các bị cáo có ai kém về học vấn đâu. Vậy thì vấn đề là nói đi đôi với làm, học đi đôi với hành, nhận thức nhất quán với hành động như Bác Hồ đã từng kiên trì thực hiện bấy lâu nay. Thực tế là điều này chúng ta còn xem nhẹ hoặc chưa làm đúng mức, đúng tầm. Vậy thì bây giờ phải sửa, sửa từ đạo đức xã hội sẽ góp phần làm giảm, đẩy lùi, ngăn chặn được những hiện tượng nhức nhối hiện nay đang diễn ra trong xã hội.

Tuy nhiên, đừng mong sẽ giải quyết được ngay, đây là công việc gian truân. Nếu đơn giản tưởng là giải quyết được ngay thì vô tình ta sẽ mắc vào căn bệnh chủ quan, duy ý chí. Chúng ta phải tỉnh táo, bình tĩnh, nỗ lực từng người gắn với nỗ lực của tập thể và xã hội. Phải tạo lên dư luận tốt đẹp trong xã hội để cùng lên án cái xấu, cái ác. Dư luận của chúng ta chưa đủ mạnh để lên án cái xấu, cái ác, thậm chí còn đồng lõa hoặc dửng dưng với nó. Còn chế tài xử lý của Đảng và Nhà nước cũng chưa đủ mức nghiêm khắc để có thể răn đe. Đảng nói là răn đe, cảnh tỉnh, tự soi, tự sửa, thậm chí có cả thông điệp khuyên nhủ là đã trót nhúng chàm thì phải sửa, nếu không sẽ không nói được ai cả. Đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng nói: “Nhiều tiền lắm của mà làm gì? Danh dự là điều thiêng liêng nhất. Mất danh dự là mất hết”. Cho nên, phải biết sống như thế nào, hành xử ra sao để xứng đáng với nhân cách. Đấy chính là điều cho ta thấy tầm quan trọng chiến lược mang tính thời sự, lâu dài là chấn chỉnh đạo đức, chấn hưng đạo đức trong Đảng và xã hội để dân tộc chúng ta là một dân tộc văn minh.

Lúc Đảng ta mới 30 tuổi, Bác cũng đã nói: “Đảng là đạo đức, là văn minh”, đến nay ta càng thấm thía. Bây giờ hãy chú trọng vào giải pháp mang tính thông điệp mà Tổng Bí thư đã nói nhiều lần: “Phải chú trọng giáo dục đạo đức, giáo dục văn hóa, phải làm cho hình tượng văn hóa trong Đảng trở nên tốt đẹp, trong sáng, xứng đáng là tấm gương của xã hội”. Bác Hồ nói: “Một tấm gương sống còn giá trị hơn hàng trăm bài diễn văn tuyên truyền”. Lãnh đạo phải gương mẫu, mà gương mẫu chính là trong sạch, đạo đức. Đó cũng là cách lãnh đạo tốt nhất vì hợp với lòng dân nhất, được dân tin tưởng nhất. Khi nhìn vào cán bộ, Đảng viên và thấy họ là những người trong sạch, liêm khiết, giản dị, hết lòng vì dân thì dân sẽ theo mà chẳng cần phải mệnh lệnh gì.

Còn nếu có chức vụ, quyền hạn mà sống xa hoa, vụ lợi, xa dân, thậm chí nhúng tay vào tham nhũng, tiếp tay cho tham nhũng thu lợi bất chính thì dân sẽ không tin nữa. Ngay như việc chống tham nhũng bây giờ, khi chúng ta phanh phui những vụ án lớn đã là một dũng khí, một bước tiến. Xử lý nghiêm khắc cán bộ của mình, những người từng là đồng chí, đồng đội của mình cũng là một bước tiến. Nhân dân đang chờ đợi Đảng và Nhà nước có quyết liệt trong việc thu hồi tài sản tham nhũng không, có thu hồi tài sản thất thoát của dân để trả lại cho dân không? Trả lại hiểu theo nghĩa dùng tiền của do tham nhũng để đầu tư vào an sinh xã hội, lo cho dân. Đấy là thực hiện những điều Bác nói từ xưa là: “Làm cho dân có ăn, làm cho dân có mặc, làm cho dân có chỗ ở, làm cho dân được học hành”.

Tất cả những điều ấy càng cho thấy một nhận xét tổng quát là hơn lúc nào hết, đạo đức là vấn đề hàng đầu. Và nguyên nhân gây nên suy thoái, hư hỏng cũng phải nhìn từ góc độ đạo đức chứ đừng chỉ thấy lỗi của thể chế, của mặt trái kinh tế thị trường, của các vấn đề xã hội. Con người không có đạo đức thì không còn liêm sỉ, tự trọng, và sẵn sàng đạp lên dư luận để làm điều xấu, điều ác một cách có tính toán chỉ vì lợi ích trước mắt.

Nó còn dẫn đến một nguy cơ khác nữa là thói đạo đức giả, nói điều hay nhưng lại làm điều xấu, nói một đằng làm một nẻo, nói vì dân mà chỉ làm vì mình. Hãy nhìn vào tất cả những vụ kỷ luật cán bộ trong 5-10 năm trở lại đây, những người đó có học Bác Hồ không? Có đấy! Có khi họ còn chủ trì các buổi học tập làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh ngay trong cơ quan ấy chứ! Nhưng cuối cùng thì chính họ lại không học được gì cả! Đây chính là điều khiến ngành Tuyên giáo đứng trước những nghịch lý, những mâu thuẫn và khiến cho giải thích, thuyết phục được trong nhân dân không hề dễ. Vì vậy, tôi cho rằng vấn đề mấu chốt, nhức nhối nhất lúc này là đạo đức. Nếu như làm một cuộc chấn hưng đạo đức, làm trong sạch Đảng, trong sạch tổ chức Nhà nước thì chúng ta sẽ phát triển rất tốt”.

Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Văn Hiền (nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương): Rèn luyện tâm, đức của cán bộ, đảng viên càng hệ trọng và quyết liệt

Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Văn Hiền, nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương - Ảnh: Tuấn Dũng

* Bác Hồ căn dặn: “Tính xấu của một đảng viên, một cán bộ sẽ có hại đến Đảng, có hại đến dân”

“Bồi dưỡng, giáo dục đạo đức cách mạng là một trong những nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên đối với công tác tư tưởng cũng như xây dựng đội ngũ cán bộ của Đảng. Sở dĩ nói như vậy là bởi, Đảng ta là đội ngũ tiên phong trong sự nghiệp cách mạng, là một Đảng vì nước, vì dân. Vì vậy, mọi việc làm tốt hay xấu của cán bộ, đảng viên đều ảnh hưởng đến sự nghiệp cách mạng. Bác Hồ của chúng ta đã từng căn dặn: “Đảng viên và cán bộ cũng là người. Ai cũng có tính tốt và tính xấu. Song, đã hiểu biết, đã tình nguyện vào một Đảng vì dân, vì nước, đã là một người cách mạng thì phải cố gắng phát triển những tính tốt và sửa bỏ những tính xấu. Vì tính xấu của một người chỉ có hại cho người đó, còn tính xấu của một đảng viên, một cán bộ, sẽ có hại đến Đảng, có hại đến dân”.

Bác đã từng có chỉ dẫn hết sức thấu đáo, cụ thể, sâu sắc trong Sáu điều về tư cách người Công an cách mạng mà hiểu rộng ra là đối với cả đội ngũ cán bộ, đảng viên là: “Đối với tự mình, phải cần, kiệm, liêm, chính. Đối với đồng sự, phải thân ái giúp đỡ. Đối với Chính phủ, phải tuyệt đối trung thành. Đối với nhân dân, phải kính trọng, lễ phép. Đối với công việc, phải tận tụy. Đối với địch, phải cương quyết, khôn khéo”. Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, đề cập đến đạo đức cách mạng, Bác Hồ đã nhấn mạnh 5 điều: Nhân, Nghĩa, Trí, Dũng, Liêm.

Nhân là thật thà, thương yêu, hết lòng giúp đỡ đồng chí và đồng bào. Nghĩa là ngay thẳng, không tà tâm, không làm việc xấu, không có gì phải giấu Đảng. Trí là không có việc làm mù quáng, khiến cho đầu óc không còn trong sạch, sáng suốt. Dũng là dũng cảm, gan góc, gặp việc khó phải dám làm, thấy khuyết điểm phái dám sửa chữa. Liêm là không tham địa vị, không tham sung sướng, không tư túi. Bác khẳng định: “Đó là đạo đức cách mạng. Đạo đức đó không phải là đạo đức thủ cựu. Nó là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó không phải vì danh vọng cá nhân mà vì lợi ích chung của Đảng, của dân tộc, của loài người”.

Người nhấn mạnh về sự cần thiết của đạo đức cách mạng: “Cũng như sông thì có ngòi mới có nước, không có ngòi thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”. Do đó, chúng ta phải luôn chú trọng đến việc bồi dưỡng, giáo dục đạo đức cách mạng, lý tưởng cách mạng cho cán bộ, đảng viên, coi đó là một trong những nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên để đội ngũ ngày một trưởng thành, là nhân tố quyết định trong việc bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ, bảo vệ Tổ quốc và nhân dân.

Giáo dục đạo đức cách mạng còn phải biết đặt chữ tâm, chữ đức lên hàng đầu. Cán bộ thường xuyên làm việc với nhân dân, cọ sát với dân, nên tất cả những hành vi, cư xử của cán bộ từ lời ăn, tiếng nói cũng tác động trực tiếp đến nhân dân, rất dễ bị phán xét, phê bình, đánh giá…, vì vậy thực sự cần cái tâm, cái đức phải tốt. Bởi nếu không thì chính môi trường đầy rẫy cái xấu, cái đen tối đó sẽ làm tha hóa cán bộ. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nói, càng ngày việc tự rèn luyện tâm, đức của cán bộ, đảng viên càng hệ trọng và quyết liệt. Cán bộ khi tiếp xúc, giải quyết sự việc của nhân dân chính là đại diện, thay mặt cho chế độ, cho chính sách, cho pháp luật. Do đó, nếu có khiếm khuyết hay làm sai thì dù là vô tình cũng sẽ gây mất niềm tin của nhân dân, từ đó làm xói mòn lòng tin với Đảng.

Trong hoàn cảnh hiện này, việc giáo dục đạo đức cách mạng cần phải chú trọng đáp ứng một số yêu cầu mới. Cụ thể là:

- Thứ nhất, cần gắn công tác giáo dục đạo đức với bồi dưỡng, giáo dục mục tiêu, lý tưởng và những nét đặc thù của con đường cách mạng nước ta. Con đường cách mạng vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, tiến lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta là chưa có tiền lệ. Trên con đường đó, chúng ta gặp không ít khó khăn, thách thức và lực cản. Có những khó khăn do chính bản thân chúng ta chưa lường hết. Hãy nhìn lại sự kiện ở Liên Xô và Đông Âu - nơi mà chủ nghĩa xã hội tưởng như rất vững chắc, nhưng lại tan rã một cách nhanh chóng. Từ đó ta rút ra bài học sâu sắc về tính phức tạp của thế giới hiện tại. Vấn đề đặt ra là vận mệnh của chủ nghĩa xã hội sẽ phụ thuộc vào việc nhận thức rõ và khắc phục tốt những vướng mắc bên trong của xã hội xã hội chủ nghĩa. Đó chính là những vấn đề tư tưởng, đạo đức nảy sinh từ tính phức tạp của thực tiễn nước ta chưa lường hết nên có trường hợp từ sai lầm về nhận thức dẫn tới sai lầm về hành động và vi phạm đạo đức; từ sự thiếu hiểu biết mà làm sai, làm ẩu; sự thiếu nhạy cảm nên chậm chạp để mất thời cơ, không phòng, chống được nguy cơ; vi phạm nguyên tắc dẫn tới thoái hóa, biến chất.

Thực tiễn quá trình cách mạng của chúng ta hiện nay cũng đang đối diện với những khó khăn. Phát triển kinh tế thị trường trong điều kiện toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế là những nhiệm vụ tất yếu mà chúng ta đang phải thực hiện. Mặc dù chúng ta luôn giữ định hướng xã hội chủ nghĩa, nhưng phát triển kinh tế thị trường càng mạnh mẽ thì tính tự phát của khuynh hướng tư bản chủ nghĩa cũng tăng lên. Quá trình mở cửa hội nhập đặt ra nhiều thách thức tác động đến tư tưởng và hành vi của con người. Tất cả điều đó cần được phân tích, lý giải thấu đáo trong khi bồi dưỡng, giáo dục về đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên.

- Thứ hai, bồi dưỡng, giáo dục đạo đức cách mạng cần hướng vào việc củng cố niềm tin. Kết quả cũng như thước đo chất lượng của việc bồi dưỡng, giáo dục đạo đức cách mạng chính là củng cố được niềm tin, sao cho toàn thể cán bộ, chiến sĩ, đảng viên và nhân dân tin vào sự nghiệp cách mạng, quyết tâm thực hiện tốt nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cần xác định rõ đạo đức cách mạng yêu cầu và có tiêu chí cao hơn đạo đức con người nói chung. Đạo đức cách mạng cần có tính tự giác cao và tinh thần trách nhiệm cao hơn. Cơ sở để nâng cao đạo đức cách mạng chính là niềm tin sắt đá vào mục tiêu, lý tưởng và tất thắng của sự nghiệp cách mạng. Niềm tin trong mỗi con người là sự chắt lọc từ nhận thức và nằm trong chiều sâu nhận thức, được kết hợp với đạo đức cách mạng sẽ trở thành một sức mạnh hết sức to lớn, biến ý chí thành hành động, làm cho triệu người đồng lòng, chung sức, tạo thành lực lượng vật chất to lớn thúc đẩy xã hội tiến lên. Đạo đức cách mạng và niềm tin của cán bộ, chiến sĩ, đảng viên chính là sự đoàn kết trong toàn Đảng và gắn kết đặc biệt giữa Đảng với nhân dân, tạo thành động lực to lớn giúp chúng ta đi từ thắng lợi này tới thắng lợi khác.

- Thứ ba, gắn kết việc bồi dưỡng, giáo dục đạo đức cách mạng với học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Dân tộc ta vô cùng tự hào có Chủ tịch Hồ Chí Minh - đó là tấm gương cao cả về đạo đức cách mạng. Vì vậy, việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh rất dễ thấm đậm vào từng cán bộ, đảng viên, vào từng người dân. Học tập đạo đức Hồ Chí Minh và làm theo tấm gương đạo đức của Người chính là để mỗi cán bộ, đảng viên có tư tưởng tiến bộ, có lối sống lành mạnh, có nghĩa, có tình, có trước, có sau, nhân hậu, thủy chung, đoàn kết, thương yêu con người, hết lòng, hết sức phục vụ cách mạng, phụng sự nhân dân, làm tăng những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc và nâng tầm cao mới là đạo đức cách mạng.

- Thứ tư, bồi dưỡng, giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên cần kết hợp với việc đấu tranh chống các quan điểm sai trái, chống suy thoái về tư tưởng chính trị và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Thời gian gần đây, khi Đảng và nhân dân ta chủ động đấu tranh chống suy thoái về tư tưởng chính trị, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” về chính trị trong Đảng và xã hội, các thế lực thù địch đã tăng cường dùng mọi thủ đoạn để bóp méo, xuyên tạc, vu cáo và cản trở công việc của chúng ta. Vì thế, việc đấu tranh chống quan điểm sai trái, thù địch không chỉ làm thất bại âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch trên lĩnh vực lý luận, mà còn góp phần thiết thực vào việc giáo dục tư tưởng, nâng cao đạo đức cách mạng đối với cán bộ, chiến sĩ, đảng viên.

- Thứ năm, việc bồi dưỡng, giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên cần được tiến hành một cách thường xuyên, nghiêm túc. Cần tăng cường tuyên truyền, học tập những tấm gương sáng về đạo đức cách mạng; xây dựng bồi đắp cái tốt, lên án cái xấu, cái ác một cách xác thực. Trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đã xuất hiện nhiều tấm gương sáng về đạo đức cách mạng của cán bộ, chiến sĩ, đảng viên. Trong sinh hoạt Đảng, đoàn thể, đơn vị, tổ chức, cần nêu cao và học tập những tấm gương đó.

- Thứ sáu, cần đặc biệt quan tâm đến giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, chiến sĩ, đảng viên trẻ. Việc bồi dưỡng, giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ chính là góp phần thiết thực để xây dựng một thế hệ “vừa hồng, vừa chuyên”, trở thành đội ngũ cốt cán cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội”.