Làm thế nào để chặn thuốc và thực phẩm chức năng giả?

• Diễn tiến mới nhất vụ khởi tố 2 giám đốc sản xuất thực phẩm chức năng giả
• Tiêu hủy gần 8 tấn hàng hóa là mỹ phẩm, thực phẩm chức năng… trị giá hơn 2,4 tỷ đồng

Càng đắt tiền càng dễ bị làm giả

Bà Nguyễn Diệu Hà - Tổng Thư ký kiêm Chánh Văn phòng Hiệp hội Doanh nghiệp Dược Việt Nam cho hay, thuốc giả được sản xuất khá tinh vi, chỉ có thể phát hiện những điểm khác nhau khi so sánh vỏ hộp, tờ hướng dẫn sử dụng, và khi đặt thuốc thật và giả cạnh nhau. Tuy nhiên, ngay cả những điều này cũng khiến người tiêu dùng rất khó để phân biệt. “Thuốc giả không chỉ là bất hợp pháp mà còn là mối lo ngại lớn đối với sức khỏe cộng đồng.

Thuốc giả được sản xuất tại cơ sở không đảm bảo điều kiện và tiêu chuẩn quy định, có thể chứa nhiều vi khuẩn, nấm mốc, nó đặc biệt nghiêm trọng đối với trường hợp thuốc dùng cho đường tiêm hoặc trên những người bệnh bị suy giảm miễn dịch. Thuốc giả làm giảm niềm tin của cộng đồng vào hệ thống chăm sóc sức khỏe, các chuyên gia y tế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của các nhà cung cấp dược phẩm chân chính. Điều trị bằng thuốc giả không hiệu quả, ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng người bệnh. Đáng chú ý, rất nhiều loại trong số các mẫu thuốc tân dược bị làm giả là kháng sinh và thường là những kháng sinh đắt tiền của các thương hiệu dược nổi tiếng” - bà Nguyễn Diệu Hà nói.

Thuốc và thực phẩm chức năng giả ảnh hưởng trực tiếp đến người sử dụng

Đồng quan điểm này, bà Lê Thị Thu Thủy - Phó Viện trưởng Viện Phát triển doanh nghiệp (VCCI) cho rằng, thuốc và thực phẩm chức năng không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng đến uy tín của doanh nghiệp, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp chân chính.

Theo PSG. TS Lê Văn Truyền - chuyên gia cao cấp, Chủ tịch Hội đồng tư vấn cấp giấy đăng ký thuốc (Bộ Y tế), việc sản xuất, lưu hành thuốc và thực phẩm chức năng giả diễn ra khá phổ biến trên thế giới. Trên thế giới, quy mô thị trường thuốc giả khoảng 80 tỷ USD. Trung Quốc, Singapore, Ấn Độ là những nơi sản xuất thuốc chủ yếu. Trong đó, Trung Quốc và Ấn Độ là các quốc gia có nhiều tổ chức sản xuất thuốc giả. Còn các Tiểu vương quốc Ả rập, Singapore và Hồng Kông (Trung Quốc), Yemen, Iran là những thị trường trung chuyển, từ đó thuốc giả có thể xâm nhập châu Phi, châu Âu và cả Mỹ. Nạn thuốc giả, thực phẩm bảo vệ sức khỏe kém chất lượng… hiện diện khắp mọi nơi trên thế giới, nhưng đặc biệt nghiêm trọng ở các nước đang phát triển. Ở đó có các kênh phân phối phi chính thức phát triển rất mạnh và không an toàn. Trong bối cảnh công nghệ thay đổi mạnh mẽ, nguy cơ từ thuốc và thực phẩm chức năng giả ngày càng lớn khi các sản phẩm này được giới thiệu, phân phối trực tuyến và sử dụng hình ảnh của những người nổi tiếng, có sức ảnh hưởng để tuyên truyền.

Tại Việt Nam, ngoài dược phẩm, thị trường sản phẩm bảo vệ sức khỏe cũng tăng vọt do mô hình bệnh tật của Việt Nam đang chuyển đổi sang mô hình các bệnh mạn tính, do tuổi thọ tăng, do thu nhập của người dân tăng và khuynh hướng bồi dưỡng, nâng cao sức khỏe để phòng chống dịch bệnh.

Tạm giữ, phạt nặng vẫn chưa đủ

Kinh doanh thuốc và thực phẩm chức năng giả mà một trong những vấn nạn nhức nhối hiện nay. Theo đại diện Tổng cục Quản lý thị trường (QLTT- Bộ Công Thương), từ đầu năm đến nay, lực lượng QLTT cả nước đã kiểm tra, xử lý hàng loạt vụ việc liên quan đến thuốc và thực phẩm chức năng giả. Trong đó, giả về chất lượng, công dụng là 60 vụ; giả mạo về chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu là 357 vụ; giả tem, nhãn, bao bì hàng hóa là 34 vụ; xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ là 162 vụ và hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ là 982 vụ.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng - Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cho hay, hành vi vi phạm diễn ra dưới nhiều hình thức với quy mô, tính chất khác nhau. Có vụ hàng trăm thùng thực phẩm chức năng nhãn ghi xuất xứ Mỹ nhưng thực tế sản xuất ở Hải Dương. Có vụ trên 3.780 lọ thực phẩm chức năng dạng viên nang nhãn ghi sản xuất tại Mỹ, nhưng thực tế lại xuất xứ tại Trung Quốc... Tất cả những sản phẩm này gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và quyền lợi của người sử dụng.

Trên thực tế, dù lực lượng chức năng kiểm tra, kiểm soát thị trường thuốc và thực phẩm chức năng thường xuyên nhưng hàng giả vẫn lưu hành. Ông Trần Đức Đông - Phó Chánh Văn phòng Thường trực Ban chỉ đạo Quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả (BCĐ 389) nhận định, xu hướng buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả nói chung, sản xuất, buôn bán hàng giả là tân dược, thực phẩm chức năng nói riêng dịch chuyển từ nhỏ lẻ, tự phát sang lợi dụng tư cách pháp nhân. Các nhóm này thành lập công ty liên danh, liên kết trong và ngoài nước, hình thành đường dây, ổ nhóm lớn để buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất và buôn bán hàng giả với phương thức, thủ đoạn tinh vi, mức độ vi phạm ngày càng nghiêm trọng hơn. Bên cạnh đó, các đối tượng cũng chuyển từ hình thức sản xuất, kinh doanh mua bán, vận chuyển, giao nhận hàng hóa từ trực tiếp sang ứng dụng công nghệ số, thương mại điện tử để đặt hàng nên rất khó để ngăn chặn.

Ông Nguyễn Đức Lê - Phó Cục trưởng Cục Nghiệp vụ (Tổng cục QLTT) cho hay, một trong những nguyên nhân quan trọng khiến tình trạng thuốc và thực phẩm chức năng giả là do lợi nhuận thu được rất lớn. Trong khi đó, người tiêu dùng vẫn thường có thói quen mua thuốc không qua kê đơn, tự ý mua tại các hiệu thuốc hoặc “chợ mạng”. Bên cạnh đó, việc giám định, phân biệt thuốc và thực phẩm chức năng giả hay thật rất khó khăn. “Việc kiểm nghiệm thành phần, chất lượng thuốc... là phương pháp được lựa chọn tối ưu để xác định độ thật giả của một sản phẩm.

Tuy nhiên, chúng ta cần một khoản kinh phí lớn và thời gian dài để đánh giá, điều tra. Đây cũng là rào cản lớn trong việc phát hiện và xử lý kịp thời vấn nạn thuốc và thực phẩm chức năng giả trên thị trường. Có những vụ việc mặc dù có được sự tham gia của ngành y tế, nhưng việc xác định thuốc giả như trong vụ án VN Pharma kéo dài hàng năm trời mới có thể đưa ra kết luận, Tòa án mới có thể đưa ra được kết luận đó là sản phẩm làm giả về cả chất lượng lẫn nguồn gốc xuất xứ. Việc khó nhận biết được thật và giả dẫn đến việc thực thi vai trò, chức năng nhiệm cụ của cơ quan QLTT bị hạn chế rất nhiều trên cương vụ bảo vệ doanh nghiệp và người tiêu dùng” - ông Nguyễn Đức Lê nói.

Chặn bằng cách nào?

Theo bà Nguyễn Diệu Hà, mặc dù hàng giả được làm rất tinh vi, thậm chí sản phẩm có tem chống hàng giả vẫn bị làm giả, nhưng việc chống hàng giả, đặc biệt là chống nạn thuốc giả vẫn phải được ưu tiên hàng đầu. Do đó, cùng với công nghệ thông tin ngày càng phát triển, cần nghiên cứu và phát triển công nghệ chống giả tiên tiến, hiện đại. Cùng với đó, các doanh nghiệp dược cũng nên chủ động tiếp cận, ứng dụng các công nghệ chống giả phù hợp để bảo vệ uy tín, thương hiệu của mình, cũng như bảo vệ sức khỏe cộng đồng là trách nhiệm và sứ mệnh thiêng liêng của người thầy thuốc” - bà Nguyễn Diệu Hà nói.

Còn ông Nguyễn Đức Lê lại cho rằng, việc đầu tiên cần làm là phải tìm cách nhận biết thuốc giả và thuốc thật một cách chính xác, dễ dàng nhất. Cùng với đó, cơ quan quản lý cần đưa ra các giải pháp được pháp luật thừa nhận, áp dụng một cách triệt để có thể hỗ trợ cơ quan QLTT dễ dàng hơn khi thực thi nhiệm vụ, hóa giải những khó khăn tồn đọng. Đồng thời giúp lực lượng chức năng có cơ sở để đánh giá, xác minh độ thật giả của hồ sơ sản phẩm, tránh trường hợp bị cho là làm khó doanh nghiệp trong quá trình thực hiện.

Ở góc độ người tiêu dùng, ông Nguyễn Mạnh Hùng kiến nghị, người dân chỉ nên mua thuốc, thực phẩm chức năng có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, cần có tư vấn khi sử dụng.