Dinh thự Hoàng A Tưởng
Tội ác giữa lòng cao nguyên
Từ TP Lào Cai ngược lên hướng Bắc 85km, qua những cung đường uốn cong khúc khuỷu như con bạch xà là đến thị trấn Bắc Hà huyền thoại. Màu hoa đào quyện bên những xống váy người H’Mông thơ mộng càng làm cho cao nguyên rực rỡ hơn. Bên nồi thắng cố chợ phiên, người ta kể cho nhau nghe những câu chuyện về Hoàng A Tưởng…
Trước cách mạng tháng Tám, một vùng rộng lớn Lào Cai đắm chìm trong sự hà khắc của chế độ phong kiến thực dân. Tầng lớp Thổ ty dùng mọi thủ đoạn, vũ lực để áp bức dân lành. Điển hình của cao nguyên Bắc Hà là cha con Hoàng Yến Chao - Hoàng A Tưởng đã cướp đoạt phần lớn ruộng đất tốt để giao cho các tá điền trông nom, gặt hái và bóc lột nông dân.
Hoàng A Tưởng còn quy định toàn bộ sáp ong ở các vách núi là của chúng, dân phải thu hoạch và đem nộp. Dân Bắc Hà một cổ nhiều tròng, ngoài tiền thuế má, nô dịch còn phải nộp thuốc phiện theo định kỳ cho nhà họ Hoàng. Những bậc cao niên ở Bắc Hà còn nhớ như in về sự giàu có khủng khiếp của Hoàng A Tưởng. Bọn Thổ ty có cả tấn vàng bạc châu báu, chúng độc quyền bán muối và nhu yếu phẩm khi có sự bảo hộ của Pháp. Sự giàu có vào thời buổi hỗn độn đã cho chúng quyền sinh quyền sát nên nhân dân trong vùng ai cũng khiếp sợ.
Dinh thự có một không hai
Trước khi dinh thự Hoàng A Tưởng được khởi công, họ Hoàng đã mời một thầy địa lý nổi tiếng người Trung Quốc sang chọn thế đất. Thầy địa lý đã phải dùng đến cả 2 chiêu là thuật phong thủy và phép xem thuật phong thủy để chọn được đất âm dương hài hòa. Sau 2 năm, thầy địa lý cũng tìm được khu đất tụ cả long - mạch - thủy - sa. Đó là khu đất cao ráo vuông vức hướng Đông Nam, phía sau và hai bên phải trái có núi. Phía trước có suối và núi “mẹ bồng con”.
Công trình bắt đầu được khởi công vào năm 1914. Vật liệu để làm nên công trình được Hoàng A Tưởng chuẩn bị rất kỹ lưỡng. Người ta kể rằng, xi măng sắt thép được chở bằng máy bay từ dưới xuôi lên. Còn gạch ngói được họ Hoàng cho sản xuất tại chỗ bằng đất sét trong lòng các dãy núi dưới sự giám sát của các chuyên gia người Trung Quốc.
Dinh thự được thiết kế do hai kiến trúc sư người Pháp và Trung Quốc, là sự kết hợp kiến trúc Á - Âu hài hòa. Nhân công là những thợ xây giỏi nhất lấy trong các nhà tù. Nhìn tổng thể, dinh thự họ Hoàng rất hài hòa. Vòm trên cùng của ngôi nhà chính có đắp nổi hai cành nguyệt quế, giữa có rồng hình mặt nguyệt.
Xung quanh khu nhà Hoàng A Tưởng có đường rào dày gồm 3 cổng: 1 chính và 2 phụ. Bốn phía tường rào đều có lỗ châu mai, thường xuyên có hai trung đội lính canh phòng cẩn mật. Chưa hết, phía sau nhà còn có một hầm thoát hiểm kiên cố và bí mật. Sau 7 năm xây dựng, đến ngày khánh thành toàn bộ cúp thợ xây hầm, người cầm bản vẽ và thi công đã… mất tích. Người ta cho rằng, Hoàng A Tưởng đã giết chết họ để giữ bí mật cho hầm nhà.
Ngoài việc xây dựng dinh thự để thể hiện quyền uy. Nhà họ Hoàng còn mang tính cách tân công trình theo kiểu bền chắc của Pháp, cổ kính của Trung Quốc. Toàn bộ mái ngói và công xôn gỗ là của Pháp nhưng được kết hợp với kiến trúc tâm linh của Trung Quốc qua các hình rồng phượng và tứ linh. Với khu đất rộng tới 10.000m2 trên một quả đồi bằng, diện tích xây dựng công trình hai tầng lên tới 4.000m2. Đủ tất cả các phòng cho các bà vợ, những đứa con và khu ở riêng cho các quan, cố vấn người Pháp…
Công trình đang bị hủy hoại
Công trình đẹp là thế, cổ kính và tráng lệ như vậy nhưng giờ đây, bỗng “biến” thành “nhà mới” với nền màu sơn vàng chóe ngự giữa những đồi xanh núi đá. Nhiều lứa sinh viên kiến trúc, nhiều nhà xây dựng, cả những người yêu cảnh đẹp hoài cổ đều tiếc cho dinh thự Hoàng A Tưởng khi chính quyền tỉnh Lào Cai quyết định tu sửa lại công trình theo cách “chẳng giống ai”. Chính người viết bài này cũng phải ngỡ ngàng về một dinh thự cổ hàng trăm năm vàng chóe, mới tinh như mới hoàn thành vài tháng. Nhiều nhiếp ảnh gia buồn với lớp sơn tô vẽ bề ngoài đã biến dinh thự rêu phong tuyệt đẹp thành một công trình không mấy ấn tượng.
Đem thắc mắc đến ông Trần Tiến Thanh - Phó Trưởng phòng Thông tin tư vấn thuộc Trung tâm Thông tin du lịch tỉnh Lào Cai, ông Thanh cho biết: “Lúc đầu mới tu sửa, tôi cũng nghe nhiều ý kiến phản đối vì làm mất giá trị dinh thự cổ. Nhưng rồi nghĩ lại thấy tu sửa như thế là hợp lý. Ngôi nhà nhiều chỗ bong lở xuống cấp, nên chúng tôi cho thợ làm lại và sơn bằng màu vàng nguyên bản theo như ngôi nhà cũ. Chỉ tiếc rằng, màu vàng sáng quá nên có cảm giác… mới”. Lời biện giải của ông Thanh nghe thì biết vậy, nhưng sự thực dinh thự Hoàng A Tưởng đang mất dần tính cổ xưa.
