Chàng trai bỏ phố lên rừng tìm giữ “kho báu” Thái

ANTĐ - Là người gốc Hà Nội nhưng vì yêu mến văn hóa Thái mà anh bỏ phố lên vùng sơn cước Mai Châu (Hòa Bình) lập nghiệp. Không theo đuổi tiền bạc, danh vọng, bù lại anh đang có trong tay một kho báu văn hóa mà ngay cả người Thái chính gốc cũng không có được.

Chàng trai bỏ phố lên rừng tìm giữ “kho báu” Thái ảnh 1Cối xay cũ cũng được anh Kiên đưa về khu trưng bày

Bị xóm núi “bỏ bùa”

Lên Mai Châu hỏi anh Kiều Văn Kiên, quê xã Đồng Trúc (Thạch Thất - Hà Nội), chưa chắc đã nhiều người biết. Nhưng nếu hỏi anh Kiên, người sở hữu “kho báu” Thái thì có khối người chỉ đến tận nhà. 

Duyên nghiệp đưa Kiều Văn Kiên trở thành một nhà sưu tầm văn hóa có ba bảy đường, nhưng anh bảo lần đầu đặt chân đến Mai Châu đã gai người khi nhớ đến câu thơ của Quang Dũng: “Chiều chiều oai linh thác gầm thét/ Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người/Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói/Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”.

Bảng lảng Mai Châu xa xôi mà sương khói làm chàng trai Hà Nội cứ mê đắm mãi. Rồi tới khi anh kết duyên với người con gái Thái ở xã Xăm Khòe, một nhành ban trắng của núi rừng thì tình yêu với văn hoá Thái như mầm lộc bật tung nảy nở.

“Tôi nghĩ, Mai Châu đâu chỉ có vẻ đẹp du lịch như phố Vãng, bản Lác, Pom Coọng, mà đây còn là vùng mang đậm phong tục văn hoá Thái bậc nhất nước ta. Những hàng thổ cẩm, cơm lam xôi nếp, rượu Mai Hạ, chè Shan tuyết và vô số tầng văn hoá vật thể, phi vật thể đang ẩn hiện trong mỗi ngôi nhà sàn”, anh Kiên thổ lộ.

Vậy là từ những cảm xúc  ban đầu, chàng trai sinh năm 1978 quyết định đi vào con đường hoàn toàn mới lạ. Lúc đầu, nhiều người nghĩ đó là con đường không có tiền đồ, người khác lại nghĩ, hay là Kiên bị bùa mê thuốc lú nên mới làm những việc vô công rồi nghề như vậy. Nhưng dần dần anh đã chứng minh đó là một chọn lựa đúng đắn dù phải hi sinh.

Chàng trai bỏ phố lên rừng tìm giữ “kho báu” Thái ảnh 2Đồ gốm tráng men độc đáo của người Thái 

Hành trình tìm kho báu Thái

Vạn sự khởi đầu nan, ngày đi làm, đêm về Kiên nhờ vợ dạy tiếng và chữ Thái. Như “cô dâu mới về nhà chồng”, Kiên phải tìm hiểu cuộc sống, phong tục, tập quán của người Thái bản địa để ứng xử với nhà vợ và sống với bà con làng bản cho đúng phép tắc. Ngày rảnh rỗi, anh rủ vợ đi vào các bản làng để chiêm nghiệm thêm những nét đẹp mà anh chưa từng biết.

Anh kể, trong một lần đến thăm nhà hàng xóm, thấy những vật dụng hàng ngày để trên gác bếp của gia chủ thật lạ mắt, anh xin được cầm xem, vừa ngắm vừa hỏi gia chủ công dụng của từng đồ vật cũ và từ đó nảy sinh niềm đam mê với những thứ mà anh cho là “có linh hồn riêng” đó. Vợ anh Kiên, chị Hà Thị Lê cho biết: “Tất cả các vật dụng cũ, từ ấm chén, chum vại đến thúng mủng, cối xay đều được anh ấy quý giá nâng niu còn hơn vợ. Biết anh Kiên yêu thích mà không phải để buôn bán nên nhiều người cũng mang đến biếu không cho đỡ chật nhà”.

Tuy vậy, anh Kiên từng chứng kiến vô số đồ cổ của các dân tộc bị những tay buôn thu mua kiếm lợi. Điều đáng buồn là nhiều người dân bản không hiểu về giá trị văn hóa của vật dụng tổ tiên để lại nên đã bán đi mà không mảy may nuối tiếc. Từ đó, anh năng lui tới các bản làng vùng sâu, vùng xa tìm mua lại những đồ vật cũ, cổ của người Thái. Những chuyến đi luôn tiềm ẩn rủi ro vì đường xa trắc trở, thậm chí cướp bóc cũng không làm anh chùn bước. “Thời gian đầu, thấy anh ấy suốt ngày đi xa, lại tha rổ rá, thúng mủng cũ về mà tôi thấy buồn. Nghĩ mình phận có chồng mà cũng như không. Nhưng sau đó, biết được ý định bảo tồn văn hóa của anh ấy nên tôi cũng ủng hộ”, chị Lê cho biết.

Suốt 10 năm nay, chỉ cần nghe nơi nào, nhà nào có đồ vật cũ của người Thái là anh lập tức lên đường. Hình như anh sợ “kẻ thù thời gian” sẽ làm hư hỏng, thất lạc đi những hiện vật kia. Không chỉ ở vùng Mai Châu, anh Kiên còn lặn lội đến khắp các tỉnh như Sơn La, Thanh Hóa, Nghệ An hoặc bất cứ vùng nào có người Thái cư ngụ để tìm hiểu, sưu tập và truyền bá những giá trị văn hóa cổ để người dân cùng yêu mến và giữ gìn cho thế hệ sau.

Tháng 6-2012, anh xin phép chính quyền địa phương dựng điểm tham quan văn hóa Thái Mai Châu tại bản Mỏ, xã Chiềng Châu để trưng bày, giới thiệu cho du khách về thời đã xa của một dân tộc có nền văn hóa đậm đà bản sắc. Điều đáng chú ý là, tất cả mọi người vào đây đều không mất một xu tiền vé. Tất cả đều được miễn phí xem, miễn phí nghe, miễn sao khi ra về có được một chút gì đó trong đầu để thêm yêu mảnh đất Mai Châu này.

Chàng trai bỏ phố lên rừng tìm giữ “kho báu” Thái ảnh 3Sách chữ Thái cổ

Giữ cho muôn đời sau

Khu trưng bày của anh Kiên không rộng, chỉ là một ngôi nhà sàn cùng một khoảnh sân nhỏ. Tầng một, anh để những vật dụng nặng như cối xay, quan tài. Tầng hai là chum vại, chóe cổ cùng la liệt những vật dụng thường ngày mà người Thái vẫn dùng. Trong số đó có những đồ vật rất có giá trị, thậm chí có thể coi như bảo vật. Những chum chóe bằng gốm do chính người Thái làm ra có tuổi đời vài trăm đến nghìn năm cũng được anh thu lượm về. Gặng hỏi mãi, anh mới tiết lộ: “Có những vật dụng mà nếu bán có giá cả tỷ bạc. Nhưng tỷ bạc không mua được quá khứ, không mua được văn hóa nên dù với giá nào tôi cũng không bán”.

Anh Kiên cho biết thêm, trong thời gian tới, cùng với việc sưu tầm cổ vật văn hóa Thái, anh dự định mở lớp dạy chữ Thái miễn phí cho học sinh và thanh niên có nhu cầu. Vì theo anh, biết chữ Thái thì mới hiểu được tường tận văn hóa của người Thái.

Cả một nghìn hiện vật trong gian trưng bày của anh là một nghìn câu chuyện của quá khứ. Anh Kiên với vai trò là người lưu giữ những câu chuyện ấy đang miệt mài kể cho mọi người nghe. Câu chuyện ấy không phải là sử thi, cũng không phải là một bài ca của núi rừng Tây Bắc mà đơn giản là câu chuyện của ngày hôm nay, câu chuyện của bảo tồn văn hóa. Có văn hóa là có tất cả. Giữ được văn hóa là giữ được tâm hồn.

“Trước sau, tôi vẫn tuân thủ nguyên tắc tất cả vì cộng đồng. Vì thế, đối với khách tham quan đều được miễn phí. Điểm trưng bày không phải là bảo tàng, nhưng tôi mong muốn nhiều người biết đến văn hóa Thái để cùng nhau giữ gìn những nét đẹp đã và đang hiện hữu. Nỗ lực làm điều gì để góp phần quảng bá văn hóa Thái, đó là tâm nguyện của tôi và rất nhiều người tâm huyết khác”, anh Kiều Văn Kiên nói.