“Báo hóa” tạp chí và tư nhân hóa báo chí gây nhức nhối xã hội

• Tạp chí Kinh doanh và Biên mậu Việt Nam bị xử phạt, tước giấy phép hoạt động báo chí 3 tháng
• Hà Nội chủ động cung cấp thông tin và luôn cởi mở với các cơ quan báo chí

Xử lý hàng loạt vụ vi phạm trong hoạt động báo chí

Tham luận về nội dung “Chấn chỉnh tình trạng “báo hóa” tạp chí” tại Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm của Bộ TT-TT, ông Nguyễn Thanh Lâm - Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ TT-TT) cho biết, từ năm 2019 đến nay, Bộ TT-TT và Sở TT-TT địa phương đã xử phạt 84 trường hợp vì sai phạm liên quan đến “báo hóa” tạp chí. Trong đó, có 38 tạp chí bị phạt tiền, 3 tạp chí bị đình bản và thu hồi 3 thẻ nhà báo của các tạp chí vi phạm.

Bộ TT-TT quyết liệt chấn chỉnh tình trạng “báo hóa”, tạo môi trường lành mạnh cho báo chí chính thống phát triển

Bên cạnh đó, số lượng đơn thư khiếu nại về sai phạm liên quan đến hoạt động của các tạp chí có tình trạng “báo hóa” cũng rất lớn. Năm 2020, Cục Báo chí nhận được tổng số 432 đơn thư khiếu nại, phản ánh về dấu hiệu sai phạm trong hoạt động tác nghiệp của nhà báo, phóng viên, nội dung tin bài... Năm 2021 và những tháng đầu năm 2022, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 nên số lượng đơn thư có giảm.

Theo Cục trưởng Cục Báo chí, “báo hóa” tạp chí nói cách khác là biến tạp chí thành báo, thể hiện gây hiểu nhầm là báo. Trong khi đó, Bộ TT-TT đã có tiêu chí cụ thể thế nào là báo, thế nào là tạp chí khoa học hay tạp chí chuyên ngành. Quy hoạch báo chí đã quy định rõ các cơ quan nào chỉ được thành lập tạp chí, tuy vậy sai phạm trong hoạt động ở lĩnh vực này vẫn xảy ra và chủ yếu xuất hiện trên môi trường điện tử.

Nói về dấu hiệu nhận biết “báo hóa” tạp chí, ông Nguyễn Thanh Lâm cho biết: “Cơ quan báo chí không tuân thủ quy định pháp luật; Nhà báo, phóng viên tác nghiệp ngoài phạm vi lĩnh vực tôn chỉ mục đích ghi trong giấy phép tạp chí; “Báo hóa” tạp chí để đăng tin “rửa nguồn” cho trang thông tin điện tử, nhưng nguồn lực hạn chế, không tự sản xuất được số lượng tin, bài lớn, dẫn đến liên kết nội dung trá hình, gây nên tình trạng tư nhân tác động, can thiệp vào hoạt động báo chí”. Cục Báo chí cũng nhận định có dấu hiệu của hoạt động báo chí tư nhân thông qua việc một số cơ quan báo chí giao chuyên trang, chuyên mục cho văn phòng đại diện, nhóm phóng viên hoặc đối tác chịu trách nhiệm toàn bộ hoạt động.

Nhận diện “báo hóa” tạp chí, “tư nhân hóa” báo chí

Để giúp các cơ quan chỉ đạo báo chí, cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí ở Trung ương và địa phương, cơ quan chủ quản, các cơ quan báo chí và các tổ chức, cá nhân nhận diện, giám sát, khắc phục, chấn chỉnh, xử lý những dấu hiệu chệch hướng nhằm tạo ra môi trường lành mạnh, tạo ra cơ chế, chính sách hỗ trợ báo chí, truyền thông theo kịp sự phát triển của truyền thông hiện đại, Bộ TT-TT vừa ban hành bộ “Tiêu chí nhận diện “báo hóa” tạp chí, “báo hóa” trang thông tin điện tử tổng hợp, “báo hóa” mạng xã hội và biểu hiện “tư nhân hóa” báo chí”.

Bộ Tiêu chí này đưa ra căn cứ cụ thể để xử vi phạm khi có dấu hiệu “báo hóa” tạp chí, “tư nhân hóa” báo chí, dựa trên các mặt hình thức, nội dung, hoạt động tác nghiệp và cơ cấu tổ chức của cơ quan. Từ nay đến cuối năm, Bộ TT-TT sẽ quyết liệt ngăn chặn vi phạm nêu trên. Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu xây dựng chính sách tạo điều kiện báo chí phát triển lành mạnh.

Nhận diện “báo hóa” tạp chí: Thể hiện gây hiểu nhầm là báo, chủ yếu diễn ra trên môi trường điện tử

Về hình thức:

- Mẫu trình bày tên gọi ấn phẩm, mẫu trình bày giao diện trang chủ không ghi hoặc ghi “tạp chí” rất nhỏ gây khó khăn trong việc nhận biết hoặc gây hiểu nhầm cho bạn đọc.

- Chuyên trang nhưng mẫu trình bày giao diện trang chủ không ghi “chuyên trang”, không ghi thuộc tạp chí hoặc chỉ ghi tên cơ quan chủ quản gây hiểu nhầm là cơ quan báo chí độc lập trực thuộc trực tiếp cơ quan chủ quản.

- Tên các chuyên mục không thể hiện tính chất chuyên sâu, chuyên ngành mà sử dụng các từ ngữ có nội hàm rộng mang tính chất loại hình báo, cụ thể như: Bản tin hàng ngày, bản tin, bản tin truyền hình, tin nóng, tin hot, đời sống…

- Thiết lập tài khoản, trang, kênh trên các nền tảng mạng xã hội với tên gọi là báo, truyền hình dễ gây hiểu nhầm.

Về nội dung:

- Không thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích ghi trong giấy phép. Phản ánh vấn đề, nội dung không thuộc lĩnh vực tôn chỉ, mục đích ghi trong giấy phép (VD: Tạp chí thuộc lĩnh vực môi trường phản ánh về đấu thầu trong lĩnh vực giáo dục, tạp chí thuộc lĩnh vực sức khỏe, y tế phản ánh về trật tự xây dựng).

- Tạp chí khoa học nhưng có tỷ lệ thông tin phản ánh sự kiện, vụ việc sự vụ nhiều hơn, chênh lệch so với thông tin khoa học, lý luận, thông tin chuyên ngành.

Về hoạt động tác nghiệp:

- Tạp chí chuyên ngành, tạp chí khoa học nhưng cử phóng viên, nhà báo tác nghiệp hoặc yêu cầu cung cấp thông tin ngoài phạm vi tôn chỉ, mục đích thể hiện như: Điều tra theo đơn thư bạn đọc không phù hợp với chức năng, tôn chỉ, mục đích; tập trung khai thác những vụ việc nhằm mục đích ép ký hợp đồng tuyên truyền, quảng cáo để trục lợi.

- Cấp giấy giới thiệu không ghi cụ thể nơi đến làm việc; yêu cầu cung cấp toàn bộ hồ sơ, tài liệu như cơ quan thanh tra, điều tra; gây sức ép bằng cách liên tục điện thoại, nhắn tin gây phiền hà.

- Tác nghiệp thành nhóm không liên hệ trước; chỉ 1 phóng viên liên hệ nhưng khi đến làm việc là cả nhóm phóng viên thuộc nhiều tạp chí.

Về cơ cấu, tổ chức:

- Tạp chí khoa học, tạp chí chuyên ngành mở nhiều văn phòng đại diện, có nhiều phóng viên thường trú, cộng tác viên không tương xứng với quy mô hoạt động.

- Tạp chí sử dụng số lượng nhân sự không tương xứng quy mô hoạt động, tính chất của tạp chí chuyên ngành, tạp chí khoa học.

Nhận diện “báo hóa” trang thông tin điện tử tổng hợp, “báo hóa” mạng xã hội

Về hình thức:

- Tên miền sử dụng từ ngữ gây nhầm lẫn là cơ quan báo chí như: Báo, Tạp chí, Tin, Tin tức, News, Times, Online, Daily…

- Cách trình bày giao diện trang thông tin điện tử tổng hợp không ghi rõ là trang thông tin điện tử, mạng xã hội, chỉ ghi là cơ quan, tiếng nói, diễn đàn…

- Giao diện trang thông tin điện tử tổng hợp trình bày, thể hiện gần giống như nhận diện của sản phẩm báo chí (màu sắc, vị trí tên gọi).

- Bố trí giao diện trang chủ của mạng xã hội thành các chuyên mục: Chính trị, xã hội, đời sống, văn hóa, giải trí… và đăng tải, tổng hợp các bài báo, hiển thị nội dung bài viết, tiêu đề, nội dung, chú thích ảnh, video clip… như một tờ báo điện tử, trang thông tin điện tử tổng hợp.

- Giao diện trang thông tin điện tử tổng hợp ghi thông tin: Tòa soạn, Văn phòng đại diện, Ban phóng viên… như cơ quan báo chí, mục “Người trách nhiệm nội dung” ghi họ tên kèm thêm từ “nhà báo”, “phóng viên”.

Về nội dung:

- Tổng hợp tin bài từ các cơ quan báo chí theo ý đồ riêng, nghiêng về các thông tin tiêu cực, giật gân; tự tổng hợp tin tức từ các cơ quan báo chí thành bài viết và ghi thông tin tổng hợp (PV).

- Mạng xã hội không có người dùng tương tác, chia sẻ thông tin; đăng bài viết của thành viên quản trị với cách viết gây hiểu nhầm là các bài báo.

Về kỹ thuật:

- Tự sản xuất tin bài như báo chí rồi chuyển cho cơ quan báo chí phát hành trên mạng, sau đó trang thông tin điện tử tổng hợp đăng tải lại ngay để hợp thức hóa nguồn tin.

- Tin bài đăng trên trang thông tin điện tử trước khi đăng trên sản phẩm báo chí ghi là nguồn tin, bài.

- Mạng xã hội tự sản xuất tin bài như cơ quan báo chí nhưng đăng dưới dạng người dùng đăng tải (một trang không quá 20 tài khoản đăng tải).

Về hoạt động:

Cử nhân viên tới cơ quan, đơn vị để thu thập tin tức, tài liệu để viết bài, sản xuất sản phẩm truyền thông như phóng viên, nhà báo tác nghiệp.

Về nhân sự:

- Người chịu trách nhiệm nội dung, nhân sự trang thông tin điện tử tổng hợp đồng thời là phóng viên, biên tập viên của cơ quan báo chí.

- Trang thông tin điện tử tổng hợp, mạng xã hội có số lượng nhân sự lớn, ký hợp đồng làm phóng viên.

Biểu hiện “tư nhân hóa” trong hoạt động liên kết báo chí

Cơ quan báo chí giao chuyên trang, chuyên mục, chương trình, kênh chương trình cho văn phòng đại diện, nhóm phóng viên hoặc đối tác hợp tác chịu trách nhiệm toàn bộ hoạt động, thực hiện liên doanh liên kết theo hướng người đứng đầu cơ quan báo chí buông lỏng quản lý, ủy quyền, chuyển giao quyền quản lý, điều hành, quyết định một phần hoặc toàn bộ nội dung chuyên trang, chuyên mục, chương trình, kênh chương trình liên kết trên thực tế cho đối tác để đổi lấy lợi ích.

Đối với báo, tạp chí điện tử:

- Đơn vị liên kết có dấu hiệu được can thiệp vào hệ thống máy chủ để đăng, sửa, gỡ tin, bài.

- Hoạt động liên kết tạo lợi ích kinh tế, thương hiệu, ảnh hưởng cho phía đối tác liên kết chênh lệch nhiều hơn so với lợi ích, sự ảnh hưởng của cơ quan báo chí.

- Đối tác liên kết sử dụng cơ quan báo chí để “rửa nguồn”, “cấy nguồn” cho những tin, bài tự sản xuất để đăng tải; tin bài đăng lại của cơ quan báo chí nhưng sử dụng hình ảnh đóng dấu nhận diện thương hiệu của đối tác liên kết.

- Cơ quan báo chí cấp giấy giới thiệu cho nhân sự của đối tác liên kết để tác nghiệp báo chí.

- Nội dung tin, bài đăng tải trên các sản phẩm của cơ quan báo chí theo chủ đề, đề tài phục vụ lĩnh vực, tiêu chí của đối tác liên kết, mất cân đối về tỷ lệ thông tin, không đúng tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí.

Đối với phát thanh, truyền hình:

- Doanh nghiệp truyền thông, quảng bá chương trình, kênh chương trình liên kết với đài phát thanh, đài truyền hình ngay trong chương trình, kênh chương trình và trên các phương tiện truyền thông tạo nhận thức cho khán, thính giả đây là sản phẩm báo chí của doanh nghiệp.

- Doanh nghiệp đăng tải các chương trình tin tức, truyền hình do doanh nghiệp tự sản xuất trên mạng xã hội nước ngoài.