"Bán kho" - nỗi ám ảnh của nhà đầu tư trong những phiên lao dốc của thị trường chứng khoán

• Chứng khoán thu hẹp đà giảm, liệu đã le lói “ánh sáng cuối đường hầm”?
• Thủ tướng yêu cầu thực hiện ngay các biện pháp ổn định thị trường tài chính, chứng khoán
• “Thủ phạm” nào khiến thị trường chứng khoán liên tục “cắm đầu” lao dốc?

Lợi nhuận khủng kèm rủi ro khi vay kho ngoài

Trên nhiều nhóm chat zalo về chứng khoán, nhiều nhân viên môi giới chào mời nhà đầu tư mở tài khoản tại công ty chứng khoán với “kho margin” cao, tỷ lệ lên đến 3:7 (ký quỹ 30%, vay 70%), thậm chí là 2:8 hay 1:9.

Giải thích vì sao tỷ lệ margin cao hơn quy định (tối đa là 5:5), các môi giới cho biết đây không phải margin công ty mà là “kho ngoài”, tức là sẽ có bên thứ ba ứng tiền trước để nhà đầu tư vay mua chứng khoán.

Theo một chuyên gia chứng khoán, nhìn vào diễn biến thị trường chứng khoán những phiên gần đây, có thể thấy rõ hiệu ứng của call margin (đòi nợ ký quỹ), force sell (thanh lý bắt buộc), và đặc biệt là "bán kho" - tức là thanh lý cổ phiếu ở những tài khoản vay kho ngoài.

Bản chất của cho vay “kho ngoài” giống như ngân hàng cho vay ba bên. Đối với những công ty chứng khoán có ngân hàng đứng sau thì họ sử dụng kho margin từ vốn ngân hàng để cho vay; công ty chứng khoán không có ngân hàng đứng sau thì có thể dùng kho của chính công ty.

Để được vay “kho ngoài”, nhà đầu tư buộc phải chọn đầu tư những cổ phiếu nằm trong danh mục cho vay của công ty chứng khoán, đa phần là những cổ phiếu của những doanh nghiệp thiếu những yếu tố cơ bản, thậm chí thuộc diện bị cảnh báo, hạn chế giao dịch…

“Cho vay kho ngoài mang lại lãi suất cao, nhà đầu tư chỉ lướt sóng, quay vòng giao dịch nhiều, mà giao dịch quay vòng nhiều thì công ty chứng khoán càng thu được nhiều phí. Đây là lý do các công ty chứng khoán bất chấp rủi ro cho vay kho ngoài” – vị chuyên gia cho biết.

Theo vị chuyên gia, trong trường hợp cổ phiếu tăng giá, vay kho ngoài giúp nhà đầu tư kiếm được lợi nhuận nhưng nếu thị trường giảm điểm, nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy tài chính cao sẽ lỗ lớn, thậm chí bị công ty chứng khoán bán thanh lý cổ phiếu để thu hồi tiền cho vay.

Áp lực call margin trên cả thị trường chính thống lẫn "kho ngoài" khiến thị trường chứng khoán diễn biến càng tiêu cực

Ngoài ứng tiền trước, nhiều công ty chứng khoán còn cho vay kho bằng “hàng”, tức là cho nhà đầu tư vay cổ phiếu để bán (gọi là bán khống), sau đó chờ đến khi giá giảm thì mua lại và trả hàng cho kho kèm lãi suất. Tương tự như vay tiền, việc vay cổ phiếu cũng tiềm ẩn rủi ro lớn khi cổ phiếu giảm giá, nhà đầu tư phải bán bằng mọi giá nếu không có nguồn tiền khác để trả cho công ty chứng khoán.

Trên thực tế, cho vay kho ngoài hay bán khống hiện nay đều không được phép, nhưng vì lợi nhuận cao khiến nhiều công ty chứng khoán và nhà đầu tư bất chấp. Đây là một trong những lý do khiến thời gian qua, hàng loạt cổ phiếu đầu cơ lên ngôi, tăng giá vùn vụt chỉ trong thời gian ngắn, bất chấp kết quả sản xuất, kinh doanh bết bát.

Lo ngại kích hoạt đợt "bán kho" mới nếu thị trường tiếp tục có tin xấu

Theo ông Đào Phúc Thường, CFA, chuyên gia tài chính, trong bối cảnh thị trường lên rất tốt trong năm 2021 đã kéo dòng tiền vào rất mạnh, dư nợ tăng cao cả ở thị trường chính thống và không chính thống.

“Quý 2, quý 3 năm 2020, một con số chúng tôi tính toán, có một lượng tiền margin lớn khoảng 40 – 50 nghìn tỷ nhưng không tham gia giao dịch thực tế trên thị trường. Nếu cập nhật đến quý 1 vừa qua, tổng margin trên thị trường 230.000 tỷ thì con số đó còn tăng nữa. Vậy nguồn tiền này đi đâu? Theo quan sát của chúng tôi nó sẽ đi vào những kênh mà tính thanh khoản thấp” – ông nói.

Quan sát những phiên giao dịch gần đây với kịch bản những đợt bán tháo được kích hoạt bất thình lình và ồ ạt, nhiều chuyên gia nhận định ngoài áp lực call margin, hay force sell từ các nguồn chính thống của các công ty chứng khoán thì "bán kho" chính là một "thủ phạm dấu mặt". Đây cũng chính là "từ khóa" được nhiều nhà đầu tư nhắc đến trên các diễn đàn chứng khoán gần đây.

“Hiện nay các công ty chứng khoán quản trị rủi ro rất tốt, và chính sự quản lý tốt này dẫn đến sự giảm nhanh và mạnh của thị trường. Tức là khi có biến động họ “cắt” rất nhanh, đặc biệt là ở các nguồn không chính thống. Đối với nguồn không chính thống, tỷ lệ sử dụng đòn bẩy còn cao hơn ở các công ty chứng khoán” – ông Đào Phúc Tường cho biết.

Do đó, theo ông, thời gian tới rủi ro “bán kho” vẫn đang là rất lớn. “Khi xử lý margin, các công ty chứng khoán sẽ xử lý theo từng lớp, nếu tài khoản ổn rồi thì dừng không xử lý nữa. Nhưng nếu giá cổ phiếu còn xuống thì họ tiếp tục phải kéo margin về, mà người đi vay không trả được sẽ kích hoạt đợt call margin mới.

Nên nếu thị trường tạo đáy ở vùng này thì không có vấn đề gì nữa, nhưng nếu có chuyện gì khiến thị trường xấu đi, sẽ kích hoạt các công ty thu hồi nguồn margin chảy ra ngoài thị trường thì tác động sẽ là rất lớn” – ông nói.