Giải mã những trận cháy rừng liên tiếp khiến cả trăm người thiệt mạng và mất tích ở Mỹ

• Kinh sợ trước sức tàn phá của "giặc lửa" trong các vụ cháy rừng trên thế giới
• Phi công dũng cảm cứu người giữa khói lửa dày đặc ở California
• Khó tin khung cảnh đối lập của California trước và sau trận bão lửa kinh hoàng

Lực lượng cứu hỏa “chiến đấu” với trận cháy Camp Fire gần thị trấn Paradise, California

Người dân sống lâu năm ở California thường đùa rằng bang này có 4 mùa trong năm là lũ lụt, hỏa hoạn, động đất và… bạo động. Thống kê mới nhất cho thấy, trận cháy rừng ở Bắc California đã khiến 83 người thiệt mạng. Số người mất tích đã giảm xuống còn hơn 560 người so với hơn 1.000 người được thống kê trước đó. Lửa cũng đã thiêu hủy 14.000 ngôi nhà. Dự kiến, người dân sẽ tiếp tục ở lại nơi trú ẩn trong kỳ nghỉ lễ Giáng sinh. “Đây chắc chắn là một trong những trận hỏa hoạn tồi tệ nhất trong lịch sử California, hậu quả thảm khốc nhất mà tôi từng thấy trong sự nghiệp của mình”, Giám đốc Sở Cảnh sát Cứu hỏa California Josh Bischoff nói.

Thị trấn “thiên đường” bị xóa sổ

Đã 14 ngày gia đình không có tin tức gì kể từ khi bà Sheila Santos được nhìn thấy lần cuối. Bà Santos mất tích khi trận hỏa hoạn Camp Fire lan đến nơi gia đình bà sống ở Paradise, California. Con gái bà, Tammie Konicki đã lái xe liên tục 56 tiếng từ Đông Bắc Ohio đến Bắc California để tìm kiếm gia đình mình trong số hàng trăm người đang mất tích. Thật may mắn, 15 người trong gia đình cô đã được tìm thấy còn sống và trong tình trạng sức khỏe tốt, bao gồm các dì, chú bác, anh em họ, thậm chí là em gái sinh đôi của cô. Tammie Konicki cũng biết ơn những người lạ nhưng đã rất rộng lượng cho phép cô và 7 thành viên trong gia đình cô tá túc và đón Lễ Tạ ơn tại căn hộ được cải tạo từ một chiếc container.

Hàng ngày, Konicki rong ruổi đi từ bệnh viện này sang bệnh viện khác, cứ ở đâu có nơi dành cho người sơ tán là cô lại tìm đến để tìm mẹ mình. Cô cũng cung cấp DNA cho nhà chức trách để mong nhận được phản hồi. “Vì tôi vẫn đang trên đường đi tìm nên mẹ tôi cũng sẽ không đầu hàng đâu. Đó là những gì chúng tôi sẽ làm”, người phụ nữ này quả quyết.

Đó chỉ là một trường hợp trong rất nhiều nạn nhân của trận cháy rừng đã san phẳng thị trấn vốn có tên là Thiên đường (Paradise), với dân số 27.000 người và các cộng đồng xung quanh. Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 17-11 đã đến thị sát thị trấn Paradise ở Bắc California và động viên chính quyền, người dân nơi đây. Theo New York Times, đứng trước xác một ngôi nhà di động bị thiêu rụi ở Paradise, ông Trump đã rất sốc trước quy mô trận cháy. Nhẹ giọng hơn nhiều so với những gì thể hiện trên Twitter tuần trước, ông Trump nói nguyên nhân cháy là vì “rất nhiều yếu tố”, cho biết sẽ hỗ trợ hết mình giúp bang California vượt qua thảm họa.

Nhiều người vẫn tự hỏi, tại sao đến thời đại này mà nước Mỹ vẫn xảy ra những trận cháy rừng khủng khiếp, có thể cả nghìn người chết và mất tích như vậy? Con số đó thật đáng giật mình, nhưng thực tế, có thể không tới mức đó. Vì khi thảm họa xảy ra, danh sách nạn nhân mất tích thường được tổng hợp từ 3 nguồn: Trung tâm tiếp nhận thông tin về người mất tích của cảnh sát địa phương, thư điện tử cho các quan chức và báo cáo theo đường công văn, hãng tin NBC phân tích. Qua thời gian, việc cập nhật thông tin từ gia đình người mất tích hay các cơ sở tiếp nhận nạn nhân vụ cháy sẽ khiến cho bản danh sách này giảm đi.

Nhưng đâu phải hỏa hoạn đi qua là đã xong. Sau đợt cháy này, mùa mưa của                California sẽ đến, khi đó có thể những vụ lở đất bất ngờ và chết chóc xảy ra trên những ngọn đồi dốc đang không còn thảm thực vật bao phủ vì đã bị thiêu trụi trong đợt cháy rừng vừa rồi. Nguy cơ thiệt hại lúc đó sẽ lớn hơn nhiều.

Vợ chồng nhà Spainhower ngậm ngùi bên đống tàn tro ngôi nhà của họ ở Paradise, California hôm 17-11-2018

Điều gì khiến cháy rừng California ngày càng hung bạo?

Trước hết, nguyên nhân và điểm cháy ban đầu rất khó phát hiện. Trời nóng, khô hanh nên chỉ cần có sét đánh là đủ tạo ra mồi lửa hình thành đám cháy. Không chỉ yếu tố tự nhiên, hoạt động bất cẩn của con người như đốt rừng, bắn pháo hoa, vứt tàn thuốc, chập điện đều có thể gây ra hỏa hoạn. Theo New York Times, một trong hai đám cháy bắt nguồn từ việc một người dân dọn dẹp hàng rào trên thảm thực vật khô. Đám cháy còn lại bắt nguồn từ một bữa tiệc nướng trong sân vườn. Tuy nhiên, quá trình điều tra nguyên nhân chính xác sẽ mất hàng tháng trời. 

Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu có thể làm cho nạn cháy rừng tồi tệ hơn, thực tế ở               California đã nói lên tất cả. Trái đất nóng lên, miền Tây của nước Mỹ vốn nóng và khô lại càng không nằm ngoài quy luật ấy. Đám cháy Camp Fire xảy ra trong điều kiện hạn hán kéo dài, nhiều vùng đất và cây cối đã hơn 200 ngày không có mưa.

Một nguy cơ lớn khác là lượng người di chuyển đến sống gần rừng, thậm chí len lỏi trong các khu rừng ngày càng nhiều. Theo nhà khoa học Mỹ Park Williams chuyên nghiên cứu ảnh hưởng của khí hậu lên sinh vật, California vốn đông dân và mùa khô lại rất dài, chỉ hai điều này thôi cũng có thể hiểu tại sao bang này dễ xảy ra cháy rừng.

Yếu tố quan trọng khác là gió mạnh. Thu về lại xuất hiện các đợt gió Santa Ana thổi khí khô đến California. Theo các nhà địa lý học, California hằng năm có hai đợt cháy rừng, một từ tháng 6 đến tháng 9 và một từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau. Đợt cháy thứ hai thường lan nhanh hơn gấp 3 lần và nghiêm trọng hơn nhiều vì có sự giúp sức của các đợt gió Santa Ana. Trận cháy rừng gần 2 tuần qua hiện vẫn chưa thể dập tắt một phần vì các đợt gió Santa Ana rất mạnh, di chuyển với vận tốc 80 km/giờ, lại còn thổi theo nhiều hướng.

Cuối cùng là sai lầm trong khai thác gỗ và phòng cháy rừng. Ngành công nghiệp khai thác gỗ công nghiệp đã làm tăng đáng kể nguy cơ hỏa hoạn bằng cách đốn những cây có giá trị thương mại lớn, đều là những cây tạo ra bóng râm, lại có khả năng chịu được nhiệt cao, để lại đám thực bì khô quá dày và một khi xảy ra cháy thì lửa lan rất nhanh. Bên cạnh đó, những con đường khai thác gỗ cũ, không sử dụng bị bỏ hoang, để cỏ dại xâm lấn vô tình trở thành nhiên liệu dễ cháy. Những năm gần đây Cơ quan rừng Mỹ đã dần điều chỉnh bằng cách áp dụng phương pháp “đốt có kiểm soát” các đám thực bì.

Giải pháp phòng ngừa

Truyền thông Mỹ cho biết, khoảng 5.600 lính cứu hỏa, 23 trực thăng, 630 xe cứu hỏa được huy động trong chiến dịch dập tắt trận cháy rừng khủng khiếp ở Bắc California. Giới truyền thông đã làm nổi bật những nỗ lực dập tắt đám cháy cũng như giải pháp để khắc phục tình hình. Tuy nhiên, giải pháp sẽ cần sự đồng bộ, bao gồm từ siết chặt quản lý đất đai phục vụ khai thác gỗ công nghiệp cho đến tập trung vào phục hồi sinh thái, an toàn phòng chống cháy nổ và tiếp tục tuyên truyền giáo dục cộng đồng về biện pháp giảm kích thích lửa do con người gây ra. Công tác phòng chống nếu làm tốt sẽ có ích lợi hơn nhiều cả về tính mạng con người, bảo vệ rừng, an toàn của lính cứu hỏa và tiết kiệm được tiền cho người đóng thuế.

Trận cháy rừng vừa qua ở California cũng chỉ ra một thực tế, ngoài các yếu tố hướng gió, nhiệt độ, độ ẩm… thì mức độ thiệt hại do hỏa hoạn còn phụ thuộc vào… tiền bạc. Hình ảnh truyền đi từ Malibu, một thành phố ven biển phía Nam California nằm trên con đường của ngọn lửa cho thấy, những cây cọ và biệt thự nhiều triệu đô la đang bốc cháy.

Tuy nhiên, khoảng 10 dặm về phía bắc của Malibu, trên quốc lộ 101, người ta sẽ thấy một cộng đồng Hidden Hills, nơi có nhiều nhà của những nghệ sĩ nổi tiếng như nghệ sĩ hip-hop Kanye West và vợ ông, ngôi sao truyền hình thực tế Kim Kardashian vẫn an toàn. Khi đám cháy Woolsey đến gần, đôi vợ chồng này đã gọi một đội cứu hỏa tư nhân đến cứu biệt thự trị giá 60 triệu USD của họ và nhiều ngôi nhà khác trong khu phố. Bởi vậy, phát triển lực lượng cứu hỏa tư nhân cũng có thể là một lựa chọn, ít nhất là xuất phát từ nhu cầu của một phận người giàu.