Cuộc chiến chống tội phạm buôn bán tiền chất ma túy ở Mexico

• Vai trò của tiền chất lạ và “cao thủ” về hóa chất trong “lò” ma túy châu Á
• Nga thu giữ gần 90 tấn tiền chất, ma túy bán thành phẩm và thành phẩm
• Australia bắt giữ số lượng khổng lồ tiền chất điều chế ma túy đá

Chó nghiệp vụ làm nhiệm vụ phát hiện hóa chất đáng ngờ tại cảng Manzanillo

Thiện - ác đối đầu

Các tập đoàn tội phạm đang có xu hướng sản xuất ma túy hoàn toàn từ hóa chất thay vì dựa vào thực vật như trước kia. Nếu các ông trùm Mexico từng giàu có nhờ các vùng nông thôn trồng cần sa và thuốc phiện thì giờ đây họ phụ thuộc vào dòng hóa chất, phần nhiều trong số đó đến từ Trung Quốc. Cảng biển, sân bay và các chuyên cơ vận chuyển là rất quan trọng. Riêng ở cảng Manzanillo, Hải quân Mexico đã tịch thu khoảng 600 tấn hóa chất phục vụ sản xuất tiền chất ma túy kể từ năm 2007.

Bà Griselda Martinez - Thị trưởng thành phố Manzanillo đã chứng kiến cuộc “cách mạng” ma túy tổng hợp làm thay đổi quê hương của bà. Hàng trăm binh lính, thủy thủ và lực lượng vệ binh quốc gia tuần tra khắp Manzanillo, nơi có cảng biển mà các băng nhóm tội phạm thèm muốn. Các tập đoàn tội phạm sản xuất ra quá nhiều Methamphetamine. Loại ma túy này nhiều và rẻ đến nỗi không thể bán hết ở Mỹ và giờ đây chúng lan tràn trên đường phố. “Suốt 40 năm qua, hiện tượng này là chưa từng có” - Thị trưởng Martinez nói.

Bà Martinez nhậm chức vào tháng 10-2018 với tư cách là thành viên đảng Morena của Tổng thống Lopez Obrador. Bà phát hiện ra rằng, nhiều sĩ quan cảnh sát của Manzanillo đang làm việc với các băng đảng Thế hệ mới Sinaloa và Jalisco nên sa thải khoảng một nửa trong số 200 người. Vào một đêm tháng 7-2022, các tay súng đi trên 2 chiếc xe máy lao tới chiếc SUV của bà và nã 36 phát đạn. Bị một viên đạn sượt qua, nhưng bà Martinez may mắn sống sót.

Các công tố viên đã xem xét liệu bà bị tấn công để trả thù cho các cuộc điều tra chống tham nhũng chính trị hay việc Thị trưởng từ chối cấp một số giấy phép nhất định. Bà Martinez cho biết, việc một số chính trị gia và giám đốc điều hành doanh nghiệp có quan hệ với các băng đảng ma túy là có thực. “Rất có thể các nhóm kinh tế hoặc chính trị đã yêu cầu một trong những nhóm tội phạm này giúp đỡ để loại bỏ tôi” - bà nói. Tới nay, nữ Thị trưởng phải sống trong Tòa thị chính Manzanillo được bảo vệ bởi 15 vệ sĩ và hiếm khi được gặp con cháu mình. “Thực sự, tôi là một con tin. Tôi không có cuộc sống của cá nhân mình” - nữ Thị trưởng nói.

Hải quân Mexico đã được giao phụ trách các cảng biển để ngăn chặn dòng tiền chất ma túy nhập khẩu

Ma túy tổng hợp thay đổi cuộc chơi

Khi nhà chức trách Mỹ siết chặt các tuyến đường buôn lậu của Colombia đi qua vùng biển Caribbean, những kẻ buôn lậu Cocaine đã chuyển sang Mexico. Các nhà chức trách đã từng bắt được một lượng ma túy lớn gần Manzanillo gồm 9 tấn Cocaine (vào năm 2001) trên một chiếc thuyền đánh cá, 26 tấn Cocain (vào năm 2007) được giấu trong các container vận chuyển xà phòng và gạch lát sàn. Ít được chú ý hơn là các lô hàng hóa chất được sử dụng để sản xuất ma túy tổng hợp ngày càng tăng. Trong lĩnh vực này, tiên phong là gia tộc Amezcuas. Họ đã thực hiện các giao dịch ở châu Á và châu Âu để nhập khẩu Ephedrine (một thành phần chính trong thuốc cảm lạnh giúp giảm nghẹt mũi và xoang). Nhà Amezcuas đã “nấu” các tiền chất thành ma túy tổng hợp trong các phòng thí nghiệm bí mật. Rất ít người vào thời điểm đó dự báo được ma túy tổng hợp sẽ thay đổi cuộc chơi.

Hầu hết cây thuốc phiện trên thế giới chỉ đến từ 3 quốc gia là Afghanistan, Myanmar và Mexico. Ba quốc gia khác gồm Colombia, Peru và Bolivia sản xuất gần như toàn bộ nguồn cung cấp Coca (thành phần cơ bản trong Cocaine). Nhưng hóa chất được sản xuất trên toàn cầu. Một vấn đề phức tạp nữa, một số hóa chất được sử dụng trong Methamphetamine hoặc Fentanyl là “công dụng kép”. Chúng cần thiết để sản xuất các mặt hàng như pho mát, xà phòng, thuốc động kinh... Ông Bryce Pardo - nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu chính sách ma túy tại Rand Corp, cho biết: “Không thể ngăn chặn những thứ này vì sẽ phá vỡ nền kinh tế toàn cầu”. Cùng chung quan điểm này, ông Sofia Diaz Mencio - Điều phối viên dự án tại Mexico của Văn phòng Liên hợp quốc về chống ma túy và tội phạm, cho biết: “Không thể kiểm soát tất cả các hóa chất vì chúng được sử dụng hợp pháp, chẳng hạn như trong dược phẩm. Và tội phạm có tổ chức sẽ tìm ra được loại thay thế”.

Những kẻ buôn lậu cũng tìm cách pha chế các loại ma túy tổng hợp phức tạp hơn bao giờ hết. Một tổ chức liên chính phủ có tên là Kế hoạch Colombo đã phân tích các mẫu ma túy được bán trên đường phố Mỹ trong 6 năm qua và phát hiện ra rằng, khoảng 1/3 đã được thay đổi thành phần ít nhất 15 lần. Một số mẫu chứa không phải 1 loại Fentanyl mà là 4 hay 5 loại. Ví dụ, nếu những kẻ buôn lậu trộn Fentanyl với thuốc an thần thú y như Xylazine và thuốc giảm đau như Metamizole (còn gọi là Dipyrone). Những chất này có thể khuếch đại tác dụng của ma túy nhưng cũng làm cạn kiệt các tế bào bạch cầu và gây ra các vấn đề sức khỏe khác. Việc phát hiện các hóa chất khó hơn nhiều so với việc xác định các cánh đồng trồng cây Coca hoặc cây anh túc. Hàng nghìn container chứa đầy hàng hóa được vận chuyển ra vào cảng Manzanillo mỗi tuần và các hóa chất bất hợp pháp dễ dàng được cất giấu trong đó. Vấn đề phức tạp hơn nữa là thể chế yếu kém của Mexico. Năm 2019, Tổng thống Lopez Obrador đã tuyên bố cải tổ Hải quan Manzanillo, nơi nạn tham nhũng đã “lên đến đỉnh điểm”. Nhưng Bộ Tài chính Mỹ năm ngoái cho biết, băng đảng Thế hệ mới Jalisco vẫn tiếp tục hoạt động tại cảng mà họ gọi là “cửa ngõ quan trọng” cho các hóa chất tiền chất ma túy. Tháng 2-2022, báo cáo của Quốc hội Mỹ đã cảnh báo dòng tiền chất chuyển đến Mexico “hầu như không giảm”.

Lính thủy đánh bộ Mexico ở cảng Manzanillo sử dụng máy quét để kiểm tra các container được bốc dỡ khỏi một con tàu từ Colombia

Cuộc “thay máu” nội bộ

Vài phút trước nửa đêm ngày 29-9-2021, hai xe tải quân sự tiến đến trụ sở của Cofepris (Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mexico). Khoảng 15 lính thủy đánh bộ tiến vào. Vài giờ sau, khi các nhà quản lý cấp cao của cơ quan này xuất hiện, họ phát hiện binh lính đang kiểm tra máy tính của họ. Tổng cộng, 9 nhà quản lý đã bị sa thải và thay thế bằng những nhân viên mới.

Trước đó vài tháng, ông Alejandro Svarch choáng váng khi nhậm chức Giám đốc Cofepris. Ông phát hiện ra rằng, tội phạm đã sử dụng giấy phép giả để nhập khẩu 40 tấn Axit Tartaric (loại hóa chất được sử dụng làm phụ gia thực phẩm, nhưng cũng để tăng độ tinh khiết của ma túy tổng hợp). Trên giấy tờ, Mexico có một mạng lưới các cơ quan giám sát nhập khẩu và điều tra các doanh nghiệp chuyển hóa chất cho những kẻ buôn bán ma túy. Nhưng khi đó, hệ thống cấp phép cho các hóa chất “công dụng kép” đã vượt ngoài tầm kiểm soát. Ông nói: “Mexico rất có khả năng trở thành nhà nhập khẩu tiền chất hóa học số 1 trên thế giới”. Trước thực trạng này, ông Svarch nhờ Bộ trưởng Hải quân giúp đỡ. Hiện nay, Cofepris đang cố gắng chuyển đổi một hệ thống dựa trên giấy tờ thành một nền tảng trực tuyến để giám sát giấy phép cũng như theo dõi hóa chất nhập khẩu. Cơ quan này cũng thành lập một trung tâm tình báo và đã điều tra dẫn đến việc thu giữ hơn 300 tấn hóa chất và dược phẩm bị nghi ngờ. Chiến dịch chống tham nhũng của ông Svarch cũng đã khiến 36 nhân viên của Cofepris bị sa thải.

Tương tự, từ khi tiếp quản vị trí quản lý cảng Manzanillo vào năm 2020, Đô đốc Salvador Gomez Meillon đã tạo ra một hệ thống ID cho hàng nghìn nhân viên và lái xe tải ra vào khu vực này bằng công nghệ nhận dạng khuôn mặt và mã QR. Hiện tại, khoảng 230 lính hải quân đang bảo vệ cảng và giúp sàng lọc hàng hóa. Tuy nhiên, những lô hàng chứa tiền chất ma túy đáng ngờ vẫn xuất hiện. Năm 2022, các nhà chức trách tại Manzanillo đã tiêu hủy hơn 16 tấn tiền chất Meth Benzyl Clorua và 3 tấn 2-Bromoethyl Benzen (sử dụng để tổng hợp Fentanyl). Ông Gomez Meillon cho rằng, không được chủ quan bởi tội phạm sẽ tìm mọi cách để có thể luồn lách. Nhưng theo giới phân tích, cuộc khủng hoảng không thể được giải quyết nếu không cắt giảm nhu cầu về ma túy bất hợp pháp ở Mỹ cũng như nguồn cung hóa chất đáng ngờ từ Trung Quốc.