Khi công nghệ gắn liền với an ninh quốc gia
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 16-9 thông báo, Mỹ và Trung Quốc đã đạt được một thỏa thuận khung cho phép nền tảng video ngắn TikTok tiếp tục hoạt động tại Mỹ. Theo đó, quyền sở hữu tài sản TikTok tại Mỹ sẽ được chuyển từ ByteDance, công ty mẹ có trụ sở tại Bắc Kinh, sang các nhà đầu tư Mỹ, trong đó ByteDance chỉ còn giữ 19,9% cổ phần.
 |
Dù đạt được thỏa thuận khung và Tổng thống Donald Trump đã 3 lần gia hạn lệnh cấm song TikTok vẫn đối mặt với tương lai chưa rõ ràng tại Mỹ |
Cũng theo thỏa thuận khung, một công ty mới sẽ được thành lập trên đất Mỹ, với hội đồng quản trị đa số là người Mỹ, trong đó có một thành viên do chính phủ Mỹ trực tiếp chỉ định. Hãng Oracle của Mỹ tiếp tục đảm nhận vai trò cung cấp dịch vụ đám mây, xử lý dữ liệu người dùng Mỹ nhằm giải quyết mối lo ngại an ninh quốc gia.
Thoạt nhìn, đây là bước đột phá trong tiến trình đàm phán kéo dài giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới và cũng là đối thủ công nghệ đáng gờm nhất của nhau. Tuy nhiên, trên thực tế, số phận TikTok tại Mỹ vẫn còn để ngỏ, bởi hàng loạt rào cản pháp lý, chính trị, kinh tế và công nghệ chưa được tháo gỡ.
Trước hết, thỏa thuận vừa đạt được mới chỉ dừng ở nguyên tắc khung. Những chi tiết quan trọng nhất, đặc biệt là vấn đề chuyển giao thuật toán đề xuất nội dung, điều cốt lõi làm nên thành công toàn cầu của TikTok, vẫn chưa có lời giải rõ ràng.
Trung Quốc từ lâu xem thuật toán này là tài sản chiến lược quốc gia, được bảo vệ nghiêm ngặt theo quy định kiểm soát xuất khẩu. Từ năm 2020, khi Mỹ lần đầu thúc ép ByteDance bán TikTok, Trung Quốc đã nhanh chóng cập nhật quy tắc pháp luật, yêu cầu bất kỳ hoạt động chuyển nhượng nào liên quan tới thuật toán đều phải được chính phủ phê chuẩn. Vì vậy, dù Trung Quốc đồng ý “cho phép sử dụng quyền sở hữu trí tuệ” trong phạm vi thỏa thuận, điều này chưa có nghĩa họ sẽ buông quyền kiểm soát tuyệt đối với TikTok.
Trong khi đó, về phía Mỹ, Quốc hội mới chính là nơi quyết định sự tồn tại của TikTok ở nước này. Đạo luật năm 2024 quy định rõ ByteDance buộc phải thoái vốn khỏi TikTok Mỹ, nếu không ứng dụng sẽ bị cấm hoạt động. Vì vậy, thỏa thuận vừa công bố vẫn phải trải qua quá trình phê chuẩn đầy rủi ro. Một số nghị sĩ, đặc biệt từ Đảng Cộng hòa, yêu cầu ByteDance phải thoái vốn hoàn toàn và cắt đứt mọi liên hệ với Trung Quốc. Trong khi đó, phe Dân chủ lại cho rằng Tổng thống Donald Trump đã ba lần gia hạn thời hạn thực thi lệnh “cấm cửa” TikTok tại Mỹ mà không có cơ sở pháp lý rõ ràng. Chính sự chia rẽ này có thể khiến thỏa thuận đứng trước nguy cơ đổ vỡ.
TikTok không chỉ đơn thuần là một ứng dụng giải trí với 170 triệu người dùng tại Mỹ. Theo đánh giá của giới chức Mỹ, nhất là Quốc hội, đây còn là một vấn đề an ninh quốc gia. Bởi thứ nhất, luật pháp Trung Quốc yêu cầu các công ty trong nước phải hợp tác với chính quyền trong việc cung cấp dữ liệu. Điều này khiến nhiều quan chức Mỹ lo ngại TikTok có thể bị buộc chia sẻ dữ liệu người dùng Mỹ cho Bắc Kinh, đe dọa trực tiếp đến an toàn cá nhân và an ninh quốc gia.
Thứ hai, TikTok sử dụng thuật toán đề xuất độc quyền có khả năng tác động mạnh mẽ đến dư luận xã hội. Trong bối cảnh Mỹ chuẩn bị bước vào các kỳ bầu cử quan trọng giữa kỳ, lo ngại TikTok trở thành công cụ ảnh hưởng chính trị từ bên ngoài là hoàn toàn có cơ sở. Một số nhà lập pháp cảnh báo, TikTok có thể bị sử dụng như “vũ khí mềm” của Bắc Kinh để thao túng nhận thức công chúng Mỹ.
Do đó, tranh cãi quanh TikTok không chỉ dừng ở kinh tế - thương mại, mà đã mở rộng thành cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung trong không gian số.
Phản chiếu cạnh tranh quyết liệt giữa Mỹ - Trung Quốc
Vì thế, ngay cả khi Mỹ và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận khung, vẫn còn đó những trở ngại đối với tương lai của TikTok tại Mỹ cũng như những vấn đề còn đề ngỏ. Trước hết, về thuật toán đề xuất, liệu công ty ByteDance của Trung Quốc có sẵn sàng chuyển giao toàn bộ hay chỉ nhượng quyền sử dụng có giới hạn? Nếu không kiểm soát được thuật toán, Mỹ khó lòng thuyết phục công chúng tin tưởng TikTok đã an toàn.
Tiếp đó, là tính hợp pháp của gia hạn lệnh cấm vì từ khi Đạo luật 2024 có hiệu lực, Tổng thống Donald Trump đã ba lần gia hạn thời hạn thực thi mà không qua Quốc hội. Một số nghị sĩ cho rằng đây là hành vi vượt thẩm quyền. Các cuộc điều trần sắp tới về TikTok tại Quốc hội Mỹ chắc chắn không dễ dàng. Trường hợp bị Quốc hội Mỹ bác bỏ, TikTok sẽ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đối diện nguy cơ bị “cấm cửa” ở Mỹ.
Ngoài áp lực chính trị, dư luận cũng chia rẽ sâu sắc. Khảo sát gần đây cho thấy, chỉ 1/3 người Mỹ ủng hộ cấm TikTok, giảm mạnh so với 50% năm 2023. Khoảng 1/3 phản đối và phần còn lại chưa có ý kiến. Điều này khiến bất kỳ quyết định nào cũng có nguy cơ vấp phải phản ứng từ dư luận.
Bất chấp việc đã đạt được thỏa thuận khung, tương lai của TikTok tại Mỹ vẫn chưa rõ ràng. Có khả năng xảy ra 3 kịch bản với TikTok: Nếu được thông qua, TikTok sẽ hoạt động dưới danh nghĩa một công ty mới tại Mỹ, với dữ liệu và quản trị do các nhà đầu tư Mỹ nắm giữ; Trường hợp bị bác bỏ, TikTok có thể bị cấm hoàn toàn; Đàm phán kéo dài, tình trạng “treo” này sẽ làm xói mòn niềm tin của nhà đầu tư, đồng thời tạo khoảng trống để đối thủ cạnh tranh chiếm lĩnh thị trường.
Nhìn sâu xa, vấn đề TikTok cho thấy rõ nét cuộc đối đầu công nghệ Mỹ - Trung. Với Mỹ, việc buộc TikTok chuyển nhượng là cách khẳng định vai trò kiểm soát dữ liệu và an ninh mạng, đồng thời gửi thông điệp răn đe đến các công ty công nghệ Trung Quốc khác. Trong khi với Trung Quốc, bảo vệ TikTok đồng nghĩa với giữ vững vị thế hiếm hoi của một công ty công nghệ nước này vươn tầm ảnh hưởng toàn cầu, cạnh tranh trực diện với các “ông lớn” nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới của Mỹ. Trong bối cảnh ấy, TikTok chẳng khác nào một “con tin công nghệ” trong cuộc đấu công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc.
Thỏa thuận khung giữa Mỹ và Trung Quốc về TikTok có thể mở ra một mô hình mới, cho phép công ty nước ngoài tồn tại tại Mỹ nhưng dưới sự kiểm soát chặt chẽ về dữ liệu, quản trị và công nghệ. Nếu được thực thi, mô hình này có thể trở thành tiền lệ cho các ứng dụng xuyên biên giới trong tương lai.
Tuy nhiên, để biến thỏa thuận thành hiện thực, cả hai phía đều phải chấp nhận nhượng bộ. Mỹ cần đảm bảo an ninh dữ liệu mà không bóp nghẹt thị trường tự do. Trung Quốc cần cân nhắc giữa việc bảo vệ thuật toán với lợi ích duy trì một thương hiệu công nghệ toàn cầu.
Thế nên, dù đạt được thỏa thuận khung, số phận TikTok tại Mỹ vẫn còn để ngỏ cho tới lúc này. Vấn đề thuật toán, dữ liệu, quyền sở hữu và phê chuẩn chính trị vẫn là những nút thắt chưa có lời giải. TikTok có thể tiếp tục tồn tại, có thể bị cấm, hoặc tiếp tục bị treo trong trạng thái bất định tại nước Mỹ. Nhưng bất kể kịch bản nào, vấn đề TikTok đã trở thành biểu tượng điển hình cho cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung trong kỷ nguyên số, nơi mà dữ liệu, công nghệ và thông tin được coi là tài sản chiến lược có giá trị không kém phần quan trọng so với dầu mỏ hay vũ khí.
TikTok vì thế không chỉ là một ứng dụng giải trí trên mạng xã hội xuyên biên giới. Đó là tấm gương phản chiếu thế giới đương đại, nơi chính trị, kinh tế và công nghệ gắn chặt, đan xen với nhau, nơi từng video ngắn có thể ẩn chứa những toan tính quyền lực vượt xa phạm vi của một nền tảng mạng xã hội.
