- ASEAN và Trung Quốc mong muốn sớm hoàn tất Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC)
- Biên đội tàu sân bay Mỹ trở lại Biển Đông
Tăng hợp tác để giảm căng thẳng ở Biển Đông
Cuộc họp lần thứ 38 của Nhóm công tác chung ASEAN - Trung Quốc về thực thi Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) vừa diễn ra trong 3 ngày, từ 8 đến 10-3, tại Thủ đô Jakarta của Indonesia, quốc gia đang đảm nhiệm chức Chủ tịch ASEAN năm 2023. Hai bên nhất trí tuân thủ DOC, đồng thời thực hiện các dự án hợp tác hàng hải thiết thực và cùng duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông.
 |
Nữ Ngoại trưởng Indonesia Retno Marsudi khẳng định với tân Ngoại trưởng Trung Quốc Tần Cương rằng nước này và ASEAN muốn thấy một COC hiệu quả thực chất và khả thi |
Trong cuộc họp, ASEAN và Trung Quốc đã có các cuộc trao đổi sâu về quan điểm thực thi DOC cũng như hợp tác hàng hải. Các bên đồng thuận triển khai nhiều dự án hợp tác thiết thực trên các lĩnh vực như nghiên cứu khoa học biển, bảo vệ môi trường và tìm kiếm cứu nạn trên biển, đẩy mạnh đối thoại và liên lạc, làm sâu sắc hơn hợp tác cùng có lợi, cùng duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông.
Đáng chú ý, Trung Quốc và các nước ASEAN tiếp tục thúc đẩy tham vấn về Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Hai bên cũng đã đạt được thỏa thuận về kế hoạch làm việc cho năm 2023, nhất trí tổ chức các vòng Hội nghị quan chức cấp cao về việc thực thi DOC và cuộc họp Nhóm công tác chung của DOC trong năm nay, mang lại nhiều tiến bộ hơn trong quá trình đàm phán COC.
Lên tiếng sau cuộc họp, Tổng vụ trưởng Hợp tác ASEAN thuộc Bộ Ngoại giao Indonesia ông Sidharto R. Suryodipuro cho biết, các cuộc đàm phán COC được nối lại và đang tiến triển, tất cả các bên đều cam kết thúc đẩy đàm phán. Có thể thấy, ASEAN và Trung Quốc đã tái khởi động tiến trình đàm phán COC sau thời gian khá dài tạm dừng do ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19.
Trước khi xảy ra đại dịch Covid-19 vào cuối tháng 12-2019, ASEAN và Trung Quốc đã lên kế hoạch tổ chức vòng đàm phán đầu tiên của giai đoạn 2 đàm phán về COC tại Brunei vào tháng 2-2020. Các vòng đàm phán tiếp theo dự kiến là tại Philippines vào tháng 5, tại Indonesia vào tháng 8 và tại Trung Quốc vào tháng 10-2020. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 đã làm đình hoãn những kế hoạch này.
Đại dịch Covid-19 là lý do khiến các cuộc đàm phán về COC chưa diễn ra như kế hoạch, song Trung Quốc chẳng những không bị đại dịch này cản trở mà còn gia tăng bất thường các hoạt động quân sự hóa ở Biển Đông, đi ngược hoàn toàn với DOC và tinh thần COC đang được hình thành, đi ngược lại luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên Hợp quốc tế Luật Biển năm 1082 (UNCLOS).
Trong nỗ lực buộc Trung Quốc chấm dứt vi phạm chủ quyền hợp pháp của các bên liên quan ở Biển Đông, tôn trọng luật pháp quốc tế, không có các hành vi nguy hiểm đe dọa tự do hàng hải, hòa bình và an ninh ở Biển Đông, các nước ASEAN trong Hội nghị Cấp cao lần thứ 36 hồi tháng 6-2020 ở Hà Nội đã nhấn mạnh việc cần đề cao tinh thần thượng tôn pháp luật, đẩy mạnh hợp tác xây dựng lòng tin sử dụng các biện pháp hòa bình dựa trên luật pháp quốc tế, thực hiện đầy đủ DOC và hướng tới một COC giữa ASEAN và Trung Quốc hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS.
Nay khi dịch Covid-19 đã được kiểm soát, ASEAN và Trung Quốc đã nối lại cuộc đàm phán về COC. Dư luận trông đợi, việc hai bên ngồi lại đàm phán về bộ quy tắc này sẽ góp phần kiềm chế hành động quân sự hóa Biển Đông, tạo ra một nền tảng pháp lý cho giải quyết tranh chấp, thiết lập trật tự dựa trên luật pháp quốc tế và duy trì hòa bình, ổn định, an ninh trong khu vực.
Xây dựng COC hiệu quả, thực chất và khả thi
Biển Đông từ lâu đã tồn tại những tranh chấp chủ quyền phức tạp giữa “5 nước 6 bên” (gồm Brunei, Malaysia, Philippines, Trung Quốc, Việt Nam và Đài Loan - Trung Quốc). Những căng thẳng, tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông là nhân tố đe dọa hòa bình, an ninh, ổn định và hợp tác không chỉ ở khu vực mà tầm mức toàn cầu. Chính vì thế, các thành viên ASEAN đã sớm có nhiều nỗ lực trong việc tìm những công cụ thiết thực để bảo đảm an ninh và ổn định ở Biển Đông.
Ngay từ đầu những năm 1990, những ý tưởng đầu tiên về DOC đã được ASEAN ấp ủ và chuẩn bị ở cấp chuyên viên rồi tiến hành đàm phán chính thức với Trung Quốc. Tuy nhiên, phải hơn 10 năm sau, đến năm 2002, Trung Quốc mới đặt bút ký với ASEAN văn bản này. Và phải chờ thêm gần 9 năm nữa, Quy tắc hướng dẫn thực thi DOC mới được thông qua vào năm 2011.
Điều đó cho thấy, việc đưa Trung Quốc tham gia vào các văn bản pháp lý liên quan đến Biển Đông là rất phức tạp. Một trong những trở ngại nổi lên hiện nay là yêu sách phi pháp “đường lưỡi bò” (còn gọi là “đường lưỡi bò chín đoạn” hay “đường chín đoạn”) của Trung Quốc mà theo đó đơn phương đòi chủ quyền tới 80% diện tích Biển Đông.
Do DOC không mang tính ràng buộc pháp lý nên sau khi văn bản này có hiệu lực, căng thẳng ở Biển Đông không những không lắng dịu mà có những thời điểm còn gia tăng thêm với nguyên nhân chủ yếu bởi hành động quân sự hóa của Trung Quốc, ráo riết bồi đắp, cải tạo trái phép các thực thể ở hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa thuộc chủ quyền hợp pháp của Việt Nam. Do đó, ASEAN một lần nữa lại chủ động xúc tiến xây dựng, tiến hành đàm phán với Trung Quốc để hình thành văn bản mang tính ràng buộc pháp lý là COC nhằm ngăn ngừa, xử lý hiệu quả hơn các hành vi gây căng thẳng, gây hấn ở Biển Đông.
Sau thời gian dài thuyết phục trên nhiều diễn đàn, phải đến năm 2013, Trung Quốc mới đồng ý bắt đầu đàm phán với ASEAN về COC. Và cũng phải trải qua một quá trình dài, không dễ dàng, tới tháng 3-2018, ASEAN và Trung Quốc mới hoàn tất được giai đoạn đàm phán COC đầu tiên và dự kiến tiến hành giai đoạn 2 đàm phán về bộ quy tắc này từ đầu năm 2020. Là một sự tiếp nối của DOC, COC được kỳ vọng là bộ quy tắc ứng xử mang tính ràng buộc về mặt pháp lý với các bên liên quan, qua đó giúp ngăn ngừa các hành vi gây căng thẳng, giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông một cách hòa bình, tuân thủ luật pháp quốc tế.
Thành quả đàm phán văn bản mang tính ràng buộc pháp lý quan trọng COC cho đến nay là khá tích cực, thực chất. Tuy nhiên, để tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy đàm phán tiếp tục có tiến triển, ASEAN và Trung Quốc cần nỗ lực, hợp tác nhiều hơn nữa trong việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, nhất là cần tự kiềm chế, không có hành động làm phức tạp tình hình, tôn trọng quyền và lợi ích của các bên phù hợp với luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS.
Trong cuộc gặp ngày 22-2 vừa qua tại Jakarta với người đồng cấp Indonesia Retno Marsudi trong chuyến thăm chính thức Indonesia đầu tiên sau khi nhậm chức, tân Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Tần Cương cam kết ủng hộ đẩy nhanh đàm phán COC. Nữ Ngoại trưởng Retno Marsudi cũng nhấn mạnh, Indonesia và ASEAN mong muốn xây dựng một COC “hiệu quả, thực chất và khả thi”.
Quan điểm trên của quốc gia giữ vai trò Chủ tịch ASEAN một lần nữa được khẳng định khi Tổng vụ trưởng Sidharto R. Suryodipuro nhấn mạnh, Indonesia “không muốn thỏa thuận chỉ đơn thuần là một tập giấy. Do đó, COC cần phải có hiệu lực, thực chất và khả thi”. Ông cho biết thêm, các bên tham gia đàm phán COC mới đây ở Jakarta đã nhất trí về mục tiêu đảm bảo Biển Đông là vùng biển hòa bình, thịnh vượng và cho phép tất cả các quốc gia được hưởng lợi từ các cơ hội tiềm năng của tuyến đường thủy chiến lược này.
