Tác phẩm "Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập" nhận Kỷ lục Guinness thế giới và hành trình viết tiếp ước mơ sơn mài

• Triển lãm tranh sơn mài khổ lớn "Mùa xuân Độc lập" của họa sĩ Chu Nhật Quang
• Có một Hà Nội linh thiêng hào hoa trong tranh sơn mài của Chu Nhật Quang
• Hoạ sĩ Chu Nhật Quang ra mắt triển lãm "Dấu thiêng" tại Hoàng Thành Thăng Long

Lễ đón nhận Kỷ lục Guinness thế giới có sự tham dự của Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Đinh Thị Mai cùng đại diện các ban, ngành, đông đảo các hoạ sĩ và những người làm nghệ thuật.

Bức tranh có kích thước 2,4m x 7,2m, được vẽ liền khối, không ghép nối, vẽ hai mặt. Một mặt thể hiện thời khắc thiêng liêng khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình năm 1945. Mặt còn lại là "Mùa xuân dân tộc", với hình ảnh nhân dân cả nước hân hoan mừng ngày độc lập, tự do.

Ông Austin Johnson, Giám định viên chính thức của Tổ chức Kỷ lục Guinness thế giới trao chứng nhận "Bức tranh sơn mài liền khối lớn nhất" cho hoạ sĩ Chu Nhật Quang

Bức tranh này lần đầu tiên được ra mắt công chúng vào ngày 18/8/2025 tại triển lãm tranh sơn mài khổ lớn mang tên "Mùa Xuân độc lập". Cuộc triển lãm đã gây tiếng vang trong giới mỹ thuật vào thời điểm đó, bởi lẽ, chỉ để hoàn thành một bức tranh sơn mài thông thường, người nghệ sĩ đã phải đi qua một hành trình dài, nơi mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự bền bỉ, tỉ mỉ và kiên nhẫn đến tận cùng nhưng lại là khổ lớn liền tấm thì khó khăn nhân lên gấp bội phần.

Hành trình viết ước mơ sơn mài

Theo nghệ nhân Trần Văn Giả, người có hơn 40 năm làm nghề sơn mài truyền thống ở làng Duyên Thái (Thường Tín, Hà Nội), tấm vóc - phần nền để vẽ tranh sơn mài không thể mua sẵn, mà phải được chế tác hoàn toàn thủ công qua hàng chục công đoạn công phu. Từ khâu chọn gỗ, phủ sơn ta, trộn mùn cưa và đất thó để chống mối mọt, đến việc mài phẳng, phơi khô rồi phủ sơn nhiều lần… Tất cả diễn ra trong nhiều tuần, thậm chí vài tháng, cho đến khi bề mặt vóc đủ bền, đủ mịn để nhận lớp sơn đầu tiên. Với sơn mài khổ nhỏ, công việc ấy đã vô cùng tỉ mỉ, thì với tranh sơn mài khổ lớn, liền tấm, mọi giới hạn về kỹ thuật, vật liệu và sức người đều bị đẩy lên đến cực điểm.

Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính (thứ 3 từ phải qua) và Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Đinh Thị Mai (thứ 4 từ phải qua) chúc mừng họa sĩ Chu Nhật Quang nhận kỷ lục thế giới

"Cú hích" để hoạ sĩ Chu Nhật Quang biến những giấc mơ táo bạo - tạo nên những bức sơn mài khổ đặc biệt lớn, liền tấm, không cắt ghép thành hiện thực được bắt nguồn từ hoạ sĩ Nguyễn Thanh Tùng - anh rể của Chu Nhật Quang.

Họa sĩ Chu Nhật Quang kể: “Khi anh Tùng gợi ý thực hiện dự án tranh sơn mài khổ lớn trên một tấm liền, tôi thực sự phấn khích. Bởi hầu hết tranh khổ lớn trước đây đều phải ghép từ nhiều tấm nhỏ. Làm trên một tấm duy nhất, mọi đường nét, ý đồ nghệ thuật sẽ liền mạch, xuyên suốt và trọn vẹn hơn”.

Ông Austin Johnson, Giám định viên chính thức của Tổ chức Kỷ lục Guinness thế giới cho biết: "Kỷ lục này xác lập dựa trên quá trình đo đạc chính xác của các chuyên gia độc lập, qua đó xác nhận tổng diện tích bức tranh là 2,4m x 7,2m và kết quả cho thấy đây là bức tranh sơn mài lớn nhất từng thực hiện".

Để hiện thực hóa giấc mơ đó, hai họa sĩ không chỉ làm nghệ thuật mà còn phải “nghĩ như kỹ sư”. Họa sĩ Nguyễn Thanh Tùng đi khắp nơi tìm bí quyết, từ cánh máy bay gỗ ở Mỹ cho đến những con tàu gỗ vùng biển Việt Nam, những làng nghề làm trống Nam Định. Làm sao để gỗ có thể kết nối, bền chặt, chịu đựng phong ba, nhằm tạo ra hệ khung xương đặc biệt cho tấm vóc khổ lớn. Toàn bộ cấu trúc được chế tạo từ vật liệu tái chế, vừa đảm bảo độ bền, vừa thân thiện môi trường.

Bức tranh có kích thước 2,4m x 7,2m, được vẽ liền khối, không ghép nối, vẽ hai mặt. Một mặt thể hiện thời khắc thiêng liêng khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình năm 1945. Mặt còn lại là "Mùa xuân dân tộc", với hình ảnh nhân dân cả nước hân hoan mừng ngày độc lập, tự do

Kết quả, hai hoạ sĩ Nguyễn Thanh Tùng và Chu Nhật Quang đã tạo nên một tấm vóc đa lớp, hoạt động như một cơ thể “sống” - có khả năng giãn nở tự nhiên, chịu đựng tốt trước biến động khí hậu mà vẫn giữ được độ phẳng và bền màu theo thời gian.

Hoạ sĩ Nguyễn Thanh Tùng chia sẻ: “Năm 1978, khi còn là cậu bé 10 tuổi, mỗi tuần tôi được cha mẹ đưa đến Cung Văn hóa Thiếu nhi học vẽ. Trên đường đi, hình ảnh Bác Hồ hiền từ trên hai tấm pano khổng lồ in sâu vào tâm trí tôi. Tôi thấy Bác bế em bé, thấy Bác vẫy tay chào. Cứ vài tháng, công nhân lại dựng giàn giáo để vẽ lại vì mưa nắng làm phai màu. Tôi hỏi cha mình: Sao phải vẽ lại nhiều lần thế? Cha nói: Vì sơn phai theo nắng mưa. Từ đó, tôi tự hứa: sau này, sẽ vẽ Bác thật lớn, thật đẹp và không bao giờ phải vẽ lại”.

Thế nhưng cuộc sống mưu sinh khiến anh rời xa hội họa trong nhiều năm. Năm 2003, cuộc đời hoạ sĩ Nguyễn Thanh Tùng đã có một ngã rẽ đặc biệt, cơ duyên đưa anh trở thành người thân trong gia đình Chu Nhật Quang - khi đó Quang mới 8 tuổi.

“Tôi không cơ hội thực hiện được giấc mơ thơ ấu của mình. Nhưng khi gặp Quang, tôi thấy ở cậu ấy niềm say mê và nghị lực mà tôi từng có. Và tôi biết, giấc mơ của tôi sẽ được viết tiếp, theo một cách còn đẹp hơn tôi từng tưởng tượng”- Hoạ sĩ Nguyễn Thanh Tùng tâm sự.

Từ một lời hứa tuổi thơ, một giấc mơ nghệ thuật được truyền qua hai thế hệ. Từ đôi bàn tay cần mẫn của những người làm vóc, đến khối óc sáng tạo của hai họa sĩ - tất cả hòa quyện để tạo nên hành trình chinh phục sơn mài khổ lớn chưa từng có ở Việt Nam. Tác phẩm của họ, không chỉ là thử thách về kỹ thuật, mà còn là minh chứng cho sức mạnh của đam mê, của sự kế thừa và lòng tôn kính với những giá trị lớn lao của dân tộc.

Nghệ thuật của thời gian và sự kiên nhẫn

Trong thế giới hội họa, nếu sơn dầu được xem là biểu tượng của nghệ thuật phương Tây, thì sơn mài Việt Nam lại được coi là đỉnh cao tinh hoa của phương Đông - sang trọng, độc bản và mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Ra đời từ truyền thống Á Đông, cùng với Nhật Bản và Trung Quốc, nhưng Việt Nam mới chính là quốc gia phát triển tranh sơn mài nghệ thuật mạnh mẽ và đặc sắc nhất thế giới. Từ một chất liệu thủ công thuần túy, sơn mài Việt Nam đã vươn lên thành một loại hình nghệ thuật mang tính sáng tạo cao, được giới mỹ thuật quốc tế đánh giá là “vàng của hội họa Đông Dương”.

"Mùa xuân dân tộc" với hình ảnh nhân dân cả nước hân hoan mừng ngày độc lập, tự do

Mỗi bức tranh sơn mài bắt đầu từ một tấm vóc bằng gỗ hoặc vải vóc quét sơn ta nhiều lớp. Sau mỗi lần phủ sơn, người nghệ sĩ phải đợi khô tự nhiên trong điều kiện ẩm mát, rồi mài phẳng bằng tay với nước, để bề mặt trở nên mịn như gương. Công đoạn này được lặp đi lặp lại từ 10 đến 20 lần, đòi hỏi sự kiên nhẫn tuyệt đối.

Khi nền vóc hoàn thiện, người họa sĩ bắt đầu “vẽ” không bằng sơn màu như thông thường, mà bằng các lớp vật chất quý hiếm: sơn son, then, bạc, vàng, vỏ trứng, xà cừ… Mỗi vật liệu được phủ lên, rồi lại mài bớt, phủ thêm, mài tiếp – tạo nên những lớp ánh sáng ẩn dưới bề mặt, sâu thẳm và lung linh như nước thời gian.

Sự khác biệt của sơn mài nằm ở chỗ: người nghệ sĩ không thể nhìn thấy tác phẩm khi đang làm, mà chỉ “nhìn” bằng trí tưởng tượng. Chỉ đến khi mài lớp cuối cùng, bức tranh mới hiện ra, như sự khai sinh của ánh sáng từ trong bóng tối. Đó là lý do vì sao người ta nói: “Vẽ sơn mài là vẽ bằng ký ức và niềm tin.”

Độ khó của sơn mài không chỉ ở kỹ thuật, mà còn ở sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên – vì sơn ta là vật liệu sống, nhạy cảm với khí hậu, độ ẩm, nhiệt độ. Mỗi lần mài là một lần đối thoại với chất liệu, và mỗi bức tranh sơn mài là kết quả của hàng trăm giờ lao động thủ công và tâm huyết.

Tại Lễ đón nhận Kỷ lục Guinness thế giới cho tác phẩm "Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập", Nhà phê bình mỹ thuật Mai Thị Ngọc Oanh - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Mỹ thuật Việt Nam khẳng định, việc đạt được kỷ lục thế giới về tranh sơn mài là niềm tự hào của mỹ thuật Việt Nam.

Phát biểu tại lễ đón nhận, nhà nghiên cứu mỹ thuật Mai Thị Ngọc Oanh đã bày tỏ niềm xúc động và tự hào khi một tác phẩm hội họa Việt Nam được Tổ chức Kỷ lục Thế giới (World Record Union) chính thức công nhận là bức tranh sơn mài phong cách hiện thực lớn nhất thế giới.

Bà cho rằng, trong dòng chảy văn hóa dân tộc, mỹ thuật Việt Nam luôn là “tấm gương phản chiếu tâm hồn và khát vọng của con người Việt Nam”. Trong đó, sơn mài là chất liệu đặc trưng, kết tinh của sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và trí tuệ Việt. Việc ghi nhận kỷ lục không chỉ là vinh danh về kích thước, mà còn khẳng định sức sáng tạo, bản lĩnh và tinh thần dám vượt qua giới hạn của nghệ sĩ Việt.

Theo Phó Chủ tịch thường trực Hội Mỹ thuật Việt Nam, tác phẩm không chỉ tái hiện khoảnh khắc thiêng liêng trong lịch sử – thời khắc Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập – mà còn thể hiện sự kết nối giữa lịch sử, văn hóa và sức sáng tạo hiện đại. “Đây là cơ hội để mỹ thuật Việt Nam được quảng bá sâu rộng hơn trên trường quốc tế, khích lệ thế hệ họa sĩ trẻ tiếp tục nuôi dưỡng khát vọng sáng tạo và tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc.

Họa sĩ Chu Nhật Quang là con trai NSƯT Chu Lượng và là cháu nội của Nghệ nhân Nhân dân Sơn mài Chu Mạnh Chấn. Vì thế, Chu Nhật Quang sớm bộc lộ năng khiếu hội họa từ khi còn nhỏ. Niềm say mê nghệ thuật, đặc biệt là sơn mài truyền thống, đã trở thành con đường gắn bó suốt cuộc đời của anh.