Trải qua 7.000 năm, xác người ở tư thế ngồi trong sa mạc Atacama của Chile
vẫn giữ được tóc, da và trang phục
Nguyên vẹn sau hàng thế kỷ
Người Chinchorro là những người săn bắt hái lượm, sống ở cửa sông, bắt cá bằng lưới, giáo, lưỡi câu và dựng những túp lều di động bằng da và xương sư tử biển. Cuộc sống nguyên thuỷ giản đơn của họ không có vật nuôi, đồ gốm, nền nông nghiệp và luyện kim, hoàn toàn đối lập với thuật ướp xác tinh xảo mà họ tạo ra hàng nghìn năm, trước khi nền văn minh Inca thống trị. Tục ướp xác này kéo dài hơn 3.000 năm và trải qua các giai đoạn khác nhau khi xã hội Chinchorro biến mất vào năm 2.000 trước Công nguyên.
Không giống như xác ướp Ai Cập - chỉ những vị vua hay quý tộc mới được ướp xác, người Chinchorro thực hiện nghi thức này cho tất cả mọi người thuộc mọi lứa tuổi và địa vị xã hội. Trẻ sơ sinh, các thai nhi, thậm chí cả xác ướp các loài động vật, các loài thú nuôi cũng được “chăm sóc” tỉ mỉ như người trưởng thành.
Kỹ thuật ướp xác của người Chinchorro cổ rất cao. Kỹ thuật khử nước tự nhiên là một trong những phương pháp ướp xác phổ biến của người Chinchorro cổ đại. Tuy nhiên, môi trường khô nóng của sa mạc khô cằn nhất thế giới này mới là tác nhân quan trọng nhất bảo quản được xác ướp. Sự mất nước rất nhanh của các xác chết, cộng với môi trường nhiều natri đã khiến vi khuẩn không thể phát triển. Xác chết nhanh chóng được sấy khô dưới cái nóng 50-60 độ C.
Minh họa quá trình ướp xác của người Chinchorro
Các nhà khoa học đã sử dụng phương pháp carbon và tính toán độ tuổi của các xác ướp hơn 7.000 năm trước. Những xác ướp trẻ nhất tìm thấy ở sa mạc này cũng phải 3.000 năm tuổi. Sau khi đã khai quật được một ngôi mộ bên trong chứa xác ướp của 2 người trưởng thành, 2 trẻ sơ sinh người Chinchorro; và tìm thấy một phụ nữ Chinchorro niên đại 2.000 năm có lớp vải liệm quấn quanh khuôn mặt được dệt từ cây sậy, dây thừng và da bồ nông, các nhà khoa học đã đưa ra được một số kết luận quan trọng về kỹ thuật ướp xác của người Chinchorro.
Ban đầu, họ lấy hết nội tạng và não ra rồi nhồi đất sét vào bụng xác chết. Cũng có khi họ sử dụng sợi dây hoặc lông động vật nhồi vào bụng, hộp sọ. Tro quặng mangan đen được bôi lên các mảnh xương. Xác ướp được mặc những chiếc áo đan bằng cây lau sậy, quấn bằng dây thừng, hoặc đặt trong hòm gỗ. Việc này giúp chúng có thể giữ nguyên hình dạng trong quá trình di chuyển trước khi được chôn cất. Bằng chứng là nhiều xác ướp được phát hiện vẫn giữ được cấu trúc khá vững.
Nhiều xác ướp đeo mặt nạ được làm bởi tro đen. Lớp tro đen đó rất bền, lại có tác dụng bảo vệ nguyên vẹn khuôn mặt của người chết. Một số xác ướp được đội tóc giả. Khi tóc của các xác ướp rụng đi, người sống đã thay thế bằng tóc giả. Bởi người Chinchorro cổ đại tin rằng, tổ tiên họ trường tồn mãi mãi với thời gian.
Một số nhà khoa học nhận định, người Chinchorro cổ đại ướp xác người chết để giữ người chết mãi mãi bên mình. Rất nhiều xác ướp trẻ em được tìm thấy vẫn gắn trên khung gỗ. Người Chinchorro cổ đại đã đeo xác ướp con mình trên lưng để bày tỏ sự thương tiếc. Người Chinchorro tin rằng, khi xác còn tồn tại, thì có nghĩa là linh hồn vẫn ở xung quanh.
Cả một gia đình cùng ướp xác
Phát hiện gây chấn động
Mới đây, các nhà khoa học Chile đã đưa ra một kết quả nghiên cứu gây chấn động: phần lớn người Chinchorro chết do uống phải một loại nước nhiễm độc. Chất asen được các nhà khoa học kết luận là có nồng độ khá cao trong nước uống ở Camarones Valley, phía Bắc Chile được xem như nguyên nhân hàng đầu gây chết người cho cư dân sống ở khu vực ven biển Chinchorro trong nhiều thế kỉ trong đó ít nhất cách đây 7.000 năm. Mẫu tóc của xác ướp được phát hiện đã chứng minh cho điều đó.
“Tôi tin rằng những người tiền sử này đã tiếp xúc với asen thông qua việc uống nước ở vùng Camarones” - nghiên cứu của Bernardo Arriaza đến từ trường Đại học Tarapacá de Arica ở Chile cho hay. Những người Chinchorro vì không nhận thức được họ đã đưa vào cơ thể các chất độc vô hình và chúng gây nên các căn bệnh như ung thư da, phổi, bàng quang, thận.
Sau khi chết, các nạn nhân nhiễm chất độc được ướp xác. Vì trong số các xác ướp có cả bào thai và trẻ sơ sinh nên Arriaza đã có thêm căn cứ cho nhận định của mình, vì bào thai và trẻ sơ sinh đặc biệt nhạy cảm với chất asen. Arriaza và nhóm cộng sự của mình đã nghiên cứu mẫu tóc từ 46 xác ướp cổ trước khi tìm ra 5 địa điểm khác nhau trên thung lũng khô cằn này. Một số nghiên cứu về các xác ướp cho thấy chúng được chôn cất khoảng năm 1.700 trước Công nguyên và được bảo quản trong điều kiện tự nhiên. Kết quả chỉ ra rằng 9/10 xác ướp người Chinchorro nằm trong giai đoạn cách đây khoảng 7.000 năm đều có mức độ nhiễm asen rất cao trong mỗi gram tóc. Nó đủ để gây ra những nguy cơ về sức khỏe.
Tuy nhiên đáng nói là mối đe dọa đó không chỉ có trong quá khứ. Nước uống ở khu vực này hiện tại vẫn cao hơn 100 lần nồng độ cho phép theo kết luận của Tổ chức Y tế thế giới. Những kim loại như asen phổ biến ở những khu vực xung quanh miệng núi lửa và các kim loại độc này được rửa sạch bởi băng tuyết theo mùa. Chúng thâm nhập vào các con sông và cung cấp nước cho những cư dân khu vực hạ lưu. Một khi xâm nhập vào cơ thể nó sẽ kết tụ thành chất sừng tồn tại trên tóc và móng tay của con người. Vì lý do đó mà nhiều cư dân ở khu vực này đã quyết định chuyển đi nơi khác.
