- Malaysia điều tàu và máy bay giám sát hơn 100 tàu cá Trung Quốc
- Ngư dân Philippines dùng bom cháy tấn công tàu Trung Quốc
- Mỹ, Philippines phản đối Trung Quốc dùng hải quân đe dọa tàu cá
Ngư dân Hải Nam thường xuyên ra khơi đánh cá ở Biển Đông với sự hộ tống của hải cảnh Trung Quốc
Liên tiếp xung đột gần đây
Vài tuần qua, căng thẳng đã bùng lên với Indonesia, Malaysia và Việt Nam khi ngư dân Trung Quốc thường được tàu hải cảnh hỗ trợ đã mạo hiểm vượt qua lãnh hải của họ xâm nhập vào gần bờ biển của quốc gia khác. Đó chỉ là những cuộc xung đột mới nhất trong cuộc chiến lâu dài của Trung Quốc nhằm mở rộng ngư trường của mình, đồng thời áp đặt sự thống trị của họ trên biển.
Vào cuối tháng 3-2016, cơ quan quản lý hàng hải Malaysia phát hiện khoảng 100 tàu đánh cá Trung Quốc được tàu hải cảnh hộ tống trong vùng biển của mình. Đội tàu này được phát hiện ở khu vực gần cụm bãi cạn Luconia, cách bờ biển Borneo của Malaysia chưa đầy 100 hải lý và cách đảo Hải Nam, Trung Quốc tới 800 hải lý. Đầu tháng này, Việt Nam đã bắt giữ một tàu Trung Quốc làm nhiệm vụ cung cấp nhiên liệu cho các tàu cá Trung Quốc trên vùng biển Việt Nam.
Tuy nhiên, vụ việc đáng chú ý nhất là hôm 20-3, nhà chức trách Indonesia đã áp sát một tàu cá Trung Quốc đang ở gần quần đảo Natuna của Indonesia. Khi tàu Indonesia bắt đầu kéo chiếc tàu cá Trung Quốc vào bờ, một tàu hải cảnh Trung Quốc đã can thiệp, đẩy tàu cá quay trở lại vùng biển quốc tế, buộc phía Indonesia phải tháo cáp kéo.
Indonesia vốn có quan hệ khá hữu nghị với Trung Quốc, nhưng sau vụ việc này, Chính phủ Indonesia đã tỏ thái độ giận dữ, cho rằng những nỗ lực nhằm duy trì hòa bình trong vùng biển tranh chấp đã bị “phá hoại”. Các quan chức quốc phòng nước này tuyên bố sẽ điều tàu hải quân lớn hơn để bảo vệ các tàu tuần tra của họ trong khu vực, xem xét triển khai quân ở khu vực đảo xa và thậm chí có thể triển khai máy bay chiến đấu F16 của Mỹ đến quần đảo Natuna để đuổi “kẻ trộm”.
Trung Quốc tuyên bố chủ quyền tới 90% diện tích Biển Đông, dựa trên “đường chín đoạn” đi sát bờ biển của Philippines, Malaysia, Brunei, Việt Nam và Indonesia. Trước phản ứng nói trên của Indonesia, như thường lệ, Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng các tàu cá của Bắc Kinh hoạt động tại “ngư trường truyền thống”, mặc dù vụ việc xảy ra chỉ cách đảo Natuna một vài hải lý và cách đảo Hải Nam tới 900 hải lý.
Trung Quốc đổ lỗi cho Hoa Kỳ về việc quân sự hóa Biển Đông, chỉ ra rằng với chiến lược tái cân bằng sang châu Á của Tổng thống Obama, Mỹ và Philippines gần đây đã đạt thỏa thuận lần đầu tiên trong nhiều thập kỷ Mỹ sẽ cử lực lượng Mỹ đến 5 căn cứ quân sự ở Philippines, cùng với đó là hoạt động diễn tập quân sự đang diễn ra giữa hai nước.
Tuy vậy, Alan Dupont, Giáo sư về an ninh quốc tế tại Đại học New South Wales, Australia nhận định rằng, Trung Quốc đang theo đuổi kế hoạch chiến lược riêng nhằm thống trị Tây Thái Bình Dương và đẩy Hoa Kỳ ra ngoài. Nhưng chính sách “kẻ cơ hội” của Bắc Kinh đã tạo ra tác dụng ngược, khi nhiều quốc gia trong khu vực đoàn kết chống lại Trung Quốc.
Đằng sau động thái “xua” ngư dân ra khơi
Các chuyên gia cho rằng cuộc chiến về nguồn lợi thủy sản ở Biển Đông, vốn là một yếu tố gây mất ổn định nhưng thường bị bỏ qua là nguồn nguy cơ biến động không thể tiên đoán. Yêu sách của Trung Quốc đối với Biển Đông một phần dựa trên lập luận rằng, ngư dân của họ đã khai thác ở ngư trường này nhiều thế kỷ nhưng thực tế Trung Quốc đang cố mở rộng vùng hoạt động của ngành công nghiệp đánh bắt cá của họ.
Vấn đề ở đây không chỉ là chủ nghĩa dân tộc. Theo các chuyên gia, kinh tế là một động lực lớn cho việc Trung Quốc mở rộng ngư trường nhằm thỏa mãn nhu cầu ngày càng tăng đối với ngành công nghiệp xuất khẩu cá có lợi nhuận và mức tăng trưởng nhanh chưa từng có của Trung Quốc.
Theo thống kê của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc, tiêu thụ cá bình quân đầu người của Trung Quốc trong năm 2010 là gần 36kg, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu và đang tăng khoảng 8%/năm. Ngành công nghiệp cá nước này tạo việc làm cho gần 15 triệu người.
Các ngư dân Trung Quốc cho biết, so với các vùng nước ven bờ, quần đảo Trường Sa có nguồn hải sản phong phú hơn nhiều với loài trai khổng lồ, san hô và tôm hùm có giá trị, mặc dù mức độ cạnh tranh đang tăng lên do ngày càng nhiều tàu cá khai thác tại đây. Bởi vậy, chính quyền Trung Quốc cũng “xua” ngư dân ra khơi xa hơn. Họ được trợ cấp nhiên liệu, tàu lớn hơn hoặc hành trình đến quần đảo Trường Sa thì mức trợ giá cao hơn.
Cụ thể, chính quyền tỉnh Hải Nam hỗ trợ mạnh mẽ việc đóng những tàu cá vỏ thép, trong khi hệ thống định vị vệ tinh đắt tiền được cung cấp gần như miễn phí cho khoảng 50.000 chiếc tàu cá. Với thiết bị này, tàu đánh cá Trung Quốc có thể gửi tín hiệu khẩn cấp cho tàu hải cảnh về vị trí chính xác của họ nếu gặp rắc rối.
Nguy cơ khó lường
Ngư dân Hải Nam cho biết, chính quyền thường xuyên tổ chức các chuyến đi đến quần đảo Trường Sa, với các tàu hải cảnh hộ tống, đặc biệt là khi căng thẳng tăng cao. Nằm trong số ngư dân này và thường xuyên tổ chức những đội tàu cá ngoài khơi này là lực lượng “dân quân biển” - những thường dân được đào tạo sử dụng vũ khí trong việc được cho là giúp bảo vệ yêu sách trên biển của đất nước.
Trong nhóm này, các dân quân biển Tanmen, đảo Hải Nam nổi bật hơn cả, khi được vinh danh trong chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hồi tháng 4-2013, ngay sau khi ông nhậm chức. Bọn họ đóng một vai trò hàng đầu trong việc khuyến khích ngư dân đến quần đảo Trường Sa kể từ năm 1985.
Sự có mặt thường xuyên của họ tại bãi cạn Scarborough trong cuộc đối đầu với Philippines năm 2012 cuối cùng dẫn tới kết quả Trung Quốc nắm được quyền kiểm soát bãi san hô ngập nước này. Chưa kể năm 2014 khi Trung Quốc kéo giàn khoan vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, đội dân quân biển của Trung Quốc cũng xuất hiện khá đông đảo.
Những chiếc tàu cá còn giúp cung cấp vật liệu xây dựng cho các công trình mà Trung Quốc cải tạo, bồi đắp bãi đá trái phép ở quần đảo Trường Sa. Tháng 10 năm ngoái, khi tàu khu trục USS Lassen của Mỹ thực hiện chiến dịch tự do hàng hải gần đá Subi trên Biển Đông, hải quân Trung Quốc giữ một khoảng cách an toàn nhưng tàu thương nhân và tàu cá nhỏ tiếp cận với tàu Mỹ gần hơn nhiều, thậm chí vượt qua mũi của tàu khu trục, Defense News đưa tin. Các chuyên gia nói rằng, những tàu thuyền này có thể do các thành viên lực lượng dân quân biển điều khiển.
Nếu Trung Quốc đứng đằng sau giật dây lực lượng dân quân biển của họ, không một quốc gia trong khu vực có thể địch nổi đội tàu cá của họ. “Có rủi ro lớn đối với chính sách này của Trung Quốc”, Rodger Baker, nhà phân tích châu Á-Thái Bình Dương hàng đầu của Công ty tình báo toàn cầu Stratfor nói.
“Tàu cá sẽ đi đến nơi có cá, sò và cua. Nếu thúc giục họ kèm theo luận điệu chủ nghĩa dân tộc và tuyên bố chủ quyền, thuyền trưởng các tàu cá biết họ có thể chịu rủi ro lớn hơn nhưng họ sẽ lấn tới bởi vì họ biết họ sẽ được giải cứu. Điều đó có nghĩa là khủng hoảng tại các vùng biển tranh chấp là gần như không thể tránh khỏi”.
Chiến lược đánh cá, bảo vệ, chiếm giữ và kiểm soát
“Kịch bản” của Trung Quốc là: Sau khi tàu cá dọn đường, lực lượng hải cảnh theo sau, tiếp đó là cải tạo đất trên đá san hô và cuối cùng là quân sự hóa và kiểm soát. Tôi gọi đó là chiến lược đánh cá, bảo vệ, chiếm giữ và kiểm soát”.
Alan Dupont, Giáo sư về an ninh quốc tế tại Đại học New South Wales, Australia
Trung Quốc coi ngư dân và tàu cá là công cụ quan trọng
“Các quan chức Trung Quốc coi ngư dân và tàu cá là công cụ quan trọng trong việc mở rộng sự hiện diện của Trung Quốc cũng như yêu sách chủ quyền của họ trong các vùng biển tranh chấp.
Ngư dân Trung Quốc đang ngày càng trở thành lực lượng tiên phong trong các tranh chấp ở Biển Đông. Sự cố liên quan đến đánh bắt cá thậm chí có thể gây ra những căng thẳng lớn hơn về ngoại giao và an ninh giữa Trung Quốc và các nước trong khu vực”.
Zhang Hongzhou, chuyên gia tại trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam thuộc Đại học Công nghệ Nanyang - Singapore
