- Hạt gạo xuất khẩu Việt Nam đang "lép"
- Việt Nam chi hàng tỷ đô để nhập khẩu ngô
- Giảm mục tiêu xuất khẩu gạo 1 triệu tấn
20% gạo xuất khẩu sẽ mang thương hiệu Việt
Sau nhiều năm loay hoay với việc xây dựng thương hiệu lúa gạo Việt và tình trạng “nông dân trồng lúa ngày một nghèo đi” thì đề án tái cơ cấu ngành lúa gạo được đánh giá là bước đi có tính chất đột phá. Ông Trần Xuân Định, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt cho biết, Bộ NN&PTNT vừa thông qua đề án tái cấu trúc ngành hàng lúa gạo Việt Nam giai đoạn 2020, tầm nhìn 2030.
Trong đề án này, 25 chương trình, dự án được ưu tiên vốn đầu tư, gồm các nội dung như: quy hoạch, rà soát quy hoạch hoàn chỉnh hạ tầng đồng ruộng, chuyển đổi đất lúa; các dự án, đề tài khoa học công nghệ cho nghiên cứu chọn tạo giống; tổ chức sản xuất và cơ giới hóa, chế biến; phát triển thị trường, xây dựng thương hiệu…
Trong đó, việc hoàn chỉnh đồng ruộng, nâng cấp giao thông và thủy lợi nội đồng, hệ thống điện phục vụ sản xuất tại các vùng chuyên canh lúa ở miền Tây, đồng bằng sông Hồng và duyên hải nam Trung bộ có vốn đầu tư tới 5.000 tỷ đồng; thực hiện từ năm 2017 đến 2022. Đáng chú ý, một trong những giải pháp quan trọng hàng đầu là tái cơ cấu sản xuất lúa. Theo đó, đến năm 2020, duy trì và sử dụng linh hoạt 3,8 triệu ha diện tích đất trồng lúa để bảo đảm an ninh lương thực và nâng cao hiệu quả sử dụng đất.
Đề án đưa ra định hướng sản xuất lúa ở đồng bằng sông Cửu Long hướng đến thị trường xuất khẩu và thị trường nội địa ở phân khúc gạo chất lượng cao. Việt Nam sẽ hình thành vùng sản xuất lúa thơm phục vụ xuất khẩu ở các vùng phù sa ngọt và ven biển; chuyển đổi diện tích sản xuất lúa ở các nơi có hiệu quả thấp sang cây trồng khác hoặc nuôi trồng thủy sản, giảm diện tích lúa xuân hè và lúa vụ ở nơi không đủ điều kiện.
Sản xuất lúa ở đồng bằng sông Hồng hướng đến thị trường nội địa, chủ yếu là Thủ đô Hà Nội và các đô thị trong vùng; với xu thế tiêu dùng gạo đặc sản, gạo chất lượng cao gia tăng. Các tỉnh đồng bằng ven biển miền Trung ổn định sản xuất lúa hai vụ ở các vùng chủ động được nguồn nước tưới; chủ yếu phục vụ tiêu dùng nội tỉnh… Đồng bằng sông Cửu Long có diện tích trồng lúa lớn, mỗi năm đạt sản lượng 25-26 triệu tấn (chiếm gần 60% cả nước); cung cấp 95% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam; đảm bảo việc làm, thu nhập cho gần chục triệu lao động nông thôn…
Đến năm 2020, giảm tổn thất sau thu hoạch dưới 8%; tại các vùng chuyên canh sản xuất lúa hàng hóa, diện tích liên kết sản xuất, tiêu thụ, xây dựng cánh đồng lớn, vùng nguyên liệu chiếm từ 20% trở lên; 20% lượng gạo xuất khẩu mang thương hiệu gạo Việt Nam... Đến năm 2030, chỉ số thành phần của các mục tiêu nêu trên sẽ tăng gấp đôi. Trong đó, mục tiêu quan trọng nhất là thu nhập của nông dân sẽ được cải thiện hàng năm và bảo đảm lợi nhuận từ 30% tổng thu trở lên.
Ngoài ra, đề án cũng đề cập đến việc khuyến khích doanh nghiệp tư nhân mở rộng kinh doanh, đầu tư vào ngành lúa gạo bằng các dự án hợp tác công tư (PPP), ưu đãi thuế, vốn vay… Đề án cũng đặc biệt ưu tiên các doanh nghiệp có vùng nguyên liệu, doanh nghiệp hoạt động nghiên cứu khoa học và khuyến nông, doanh nghiệp kinh doanh vật tư đầu vào có liên kết với nông dân...
5 năm và 7.000 tỷ đồng có nên chuyện?
Về thị trường xuất khẩu, đề án xác định tăng tỷ trọng loại gạo trắng, hạt dài, gạo chất lượng cao (5-10% tấm), giảm tỷ trọng loại gạo trên 15% tấm. Đồng thời, sẽ tăng tỷ trọng các loại gạo thơm, gạo đồ, gạo Japonica, đa dạng các sản phẩm chế biến từ gạo và tiếp cận hệ thống bán lẻ tại các thị trường nhập khẩu gạo chất lượng cao.
Bộ NN&PTNT sẽ xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam và phát triển hệ thống phân phối tại các thị trường nhập khẩu; đẩy mạnh hoạt động marketing cho gạo Việt Nam trên cả thị trường nội địa và quốc tế.
Để đạt được các mục tiêu trên, Bộ NN&PTNT đã đưa ra lộ trình và danh mục các dự án cần ưu tiên thực hiện từ năm 2017 - 2022, với tổng kinh phí hơn 7.000 tỷ đồng. Trong đó, 5.000 tỷ đồng phục vụ hoàn chỉnh đồng ruộng, củng cố giao thông và thủy lợi nội đồng, hệ thống điện phục vụ sản xuất ở các vùng chuyên canh lúa ở đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng sông Hồng và duyên hải Nam Trung bộ; chọn giống lúa, xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật và các chủng loại gạo phục vụ xuất khẩu…
Gợi ý 3 thông điệp cho ngành lúa gạo là cần tăng giá trị, giảm các yếu tố đầu vào, đồng thời cần có chính sách mới phù hợp hơn tăng kiến tạo và quan tâm vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, cần tăng cường liên kết các tác nhân trong chuỗi giá trị lúa gạo, ứng dụng khoa học công nghệ. “Chính phủ không nhất thiết lúc nào cũng phải chỉ cho người nông dân phải trồng cây gì nuôi con gì, mà phải làm sao để nông dân quan sát được thị trường, xem được điều kiện cụ thể của họ và làm cái gì hợp lý nhất, bởi chỉ có cái gì hiệu quả nhất, có lợi nhất cho bản thân của nông dân, thì họ làm”, bà Phạm Chi Lan phân tích.
Đồng tình với quan điểm trên, ông Nguyễn Trung Kiên, Trưởng bộ môn Nghiên cứu Thị trường và Ngành hàng thuộc Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp nông thôn cũng chỉ ra rằng: “Cần phải thay đổi nhận thức trong thực hiện tái cơ cấu ngành lúa gạo, từ coi lúa gạo là ngành đảm bảo an ninh lương thực sang tăng thu nhập, cải thiện dinh dưỡng; từ tập trung cho khâu sản xuất sang khâu chế biến, thương mại”.
Ông Nguyễn Tiến Dũng, Phó Chủ tịch Công ty CP Tập đoàn Lộc Trời cho biết, lúa vẫn là cây chủ lực ở đồng bằng sông Cửu Long nên vấn đề đặt ra là cần tổ chức lại sản xuất và giải quyết “bài toán” lợi ích kinh tế giữa các bên liên quan. Đặc biệt, cần tạo ra sự khác biệt, từ giống, chất lượng đến giá trị dinh dưỡng, giá trị gia tăng. Trong đó, cần có thương hiệu cho gạo Việt Nam trên thị trường.
Trong khi đó, PGS.TS Lê Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu – Trường ĐH Cần Thơ nhấn mạnh: “Không nên duy trì diện tích trồng lúa như hiện tại mà nên phát triển gạo chất lượng cao và tiếp tục vận động Chính phủ tăng hạn điền cho nông dân”.
Theo một số chuyên gia về nông nghiệp, tái cơ cấu ngành lúa gạo cần chú trọng ứng dụng công nghệ cao gắn với tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp, việc ứng dụng nông nghiệp thông minh để giảm chi phí, tăng lợi nhuận cho nông dân. Cần hướng đến mô hình sản xuất an toàn, thân thiện môi trường, kết hợp các công nghệ tiên tiến, giúp tiết kiệm chi phí và nguồn tài nguyên đất, nước, thích hợp với tình hình biến đổi khí hậu đang diễn ra gay gắt ở đồng bằng sông Cửu Long.
