- ASEAN cấp thiết hành động ứng phó với biến đổi khí hậu
- Nắng nóng kỷ lục đầu mùa hè 2025: Báo động đỏ từ biến đổi khí hậu toàn cầu
Khi đường phố thành “sân chơi cộng đồng”
Khởi nguồn từ nước Pháp vào năm 1998 với khẩu hiệu “Thành phố không có xe hơi của tôi”, sáng kiến đã nhanh chóng lan rộng ra nhiều quốc gia châu Âu, rồi đến các thành phố lớn trên thế giới. Không chỉ mang lại không gian đô thị trong lành, yên tĩnh trong một ngày, “Ngày không xe hơi” còn tạo hiệu ứng lan tỏa, góp phần định hình chính sách phát triển giao thông bền vững của nhiều quốc gia. “Ngày chủ nhật không xe hơi” đã trở thành sự kiện thường niên vào tuần cuối tháng 9 ở nhiều thành phố ở châu Âu, trong đó Thủ đô Brussels của Bỉ để lại ấn tượng sâu sắc.
 |
Đường phố Thủ đô Brussels của Bỉ trở thành nơi đạp xe, chạy bộ, tập yoga trong ngày chủ nhật không có xe hơi 21-9 |
Ngày 21-9 vừa qua, Bỉ đã trở thành tâm điểm chú ý của châu Âu khi hàng loạt thành phố lớn và thị trấn đồng loạt tham gia “Chủ nhật không xe hơi”. Tại Thủ đô Brussels, từ 9 giờ 30 đến 19 giờ, toàn bộ phương tiện cá nhân bị cấm lưu thông, ngoại trừ xe công cộng, taxi, dịch vụ khẩn cấp và những trường hợp đặc biệt.
Đây là một sự kiện thường niên trong Tuần lễ Giao thông châu Âu 2025 với chủ đề “Giao thông vì cộng đồng”. Ngay từ sáng sớm chủ nhật, không gian vốn chật chội bởi xe cộ nay trở thành “sân chơi” cho người dân: trẻ em tung tăng đạp xe, các nhóm cộng đồng tập yoga, người lớn thong dong đi bộ, còn du khách có thể thoải mái khám phá thành phố trên những con đường vốn ngày thường rất đông đúc.
Không khí lễ hội càng thêm sôi động với nhiều hoạt động văn hóa - nghệ thuật như hòa nhạc đường phố, lớp học kỹ năng cho trẻ em, huấn luyện xiếc, sửa xe đạp miễn phí. Chính quyền cũng tạo điều kiện để người dân di chuyển thuận tiện khi miễn phí toàn bộ hệ thống xe buýt, tàu điện, metro, đồng thời giảm giá vé đường sắt và phương tiện công cộng ở vùng ngoại ô.
Theo đánh giá của nhiều cư dân, đây không chỉ là một ngày trải nghiệm thú vị mà còn là dịp để nhìn thấy tiềm năng của một thành phố trong lành và yên tĩnh hơn. Không ít người mong muốn sáng kiến này được nhân rộng và trở thành thói quen văn hóa đô thị, thay vì chỉ diễn ra một lần trong năm.
Sáng kiến “Ngày không xe hơi” lần đầu được tổ chức tại Pháp năm 1998. Sáng kiến này được đưa ra trong bối cảnh ô nhiễm không khí ở các thành phố lớn của nước Pháp ngày càng nghiêm trọng. Mỗi ngày, hàng triệu ô tô thải ra lượng lớn khí CO2 và bụi mịn PM2.5, những chất gây hại trực tiếp đến sức khỏe con người, trong đó bụi mịn PM2.5 được xem là một “sát thủ vô hình”.
Ngay từ lần đầu tiên, sự kiện đã thu hút sự chú ý lớn khi tạo ra hình ảnh đối lập giữa một thành phố ồn ào, ngột ngạt ngày thường và một thành phố xanh - sạch - yên tĩnh khi không có ô tô. Thành công này đã thúc đẩy Liên minh châu Âu (EU) nhân rộng sáng kiến, đưa “Ngày không xe hơi” trở thành một phần của chiến dịch Ngày Thế giới không ô tô (World Car-Free Day), tổ chức vào ngày 22-9 hàng năm. Đến nay, hàng trăm thành phố trên toàn cầu đã hưởng ứng chiến dịch. Brussels trở thành biểu tượng khi năm 2002, toàn bộ lãnh thổ thành phố lần đầu tiên đóng cửa với xe cơ giới. Từ đó đến nay, “Chủ nhật không xe hơi” trở thành truyền thống thường niên.
Theo một nghiên cứu công bố năm 2023, trong vòng 10 năm, tỷ lệ người dân Brussels sử dụng ô tô giảm từ 38% xuống còn 27%, trong khi tỷ lệ đi bộ tăng từ 32% lên 36%. Đây là minh chứng rõ ràng cho sức mạnh thay đổi thói quen di chuyển nhờ những sáng kiến cộng đồng. Số liệu đo đạc cho thấy, vào ngày không xe hơi năm 2024 tại Brussels, nồng độ oxit nitơ (NO2) giảm tới 94% so với ngày thường, còn tiếng ồn trên các trục đường chính giảm tới 99%. Những con số này đủ sức thuyết phục về tác động tích cực của sáng kiến.
Xây dựng tương lai trong lành cho thế hệ mai sau
Cùng với biến đổi khí hậu gây ra những hậu quả nặng nề với môi trường và sức khỏe con người, ô nhiễm không khí được xem là một “kẻ giết người thầm lặng”. Theo Cơ quan Môi trường châu Âu (EEA), năm 2021, có tới 253.000 người tử vong sớm trong EU do ô nhiễm bụi mịn, trong đó gần 5.000 ca ở Bỉ. Tiếp xúc lâu dài với bụi mịn PM2.5 và khí NO2 làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như hen suyễn, tiểu đường, tim mạch, ung thư phổi và đột quỵ.
Vì vậy, việc hạn chế xe hơi không chỉ giúp giảm khí thải, mà còn mang ý nghĩa biện pháp y tế cộng đồng, bảo vệ sức khỏe hàng triệu người dân đô thị. Bên cạnh đó, sự kiện còn khuyến khích hoạt động thể chất như đi bộ, đạp xe, tập thể dục ngoài trời, những thói quen lành mạnh vốn dễ bị lãng quên trong nhịp sống đô thị gấp gáp.
Một điểm đáng chú ý là nhiều thành phố châu Âu không xem “Ngày không xe hơi” chỉ là sự kiện ngắn hạn, mà còn coi đây là công cụ để thúc đẩy chính sách lâu dài. Chính quyền Brussels đã công bố kế hoạch loại bỏ hoàn toàn xe động cơ diesel Euro 5 và xăng Euro 2 khỏi lưu thông từ đầu năm 2026. Quy định này sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới khoảng 29.000 phương tiện, nhưng được coi là bước đi tất yếu để cải thiện chất lượng không khí. Những người dân chứng minh đã mua xe mới đáp ứng tiêu chuẩn sẽ được miễn trừ tạm thời, nhằm giảm bớt áp lực chuyển đổi.
Tương tự, nhiều thành phố như Paris, Madrid hay Berlin cũng xây dựng lộ trình cấm xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch ở trung tâm thành phố, đồng thời đẩy mạnh phát triển hệ thống xe buýt điện, tàu điện ngầm, xe đạp công cộng. Rõ ràng, “Ngày không xe hơi” không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu hay lễ hội, mà còn là bước khởi đầu để định hình chính sách giao thông bền vững, tạo tiền đề cho những thay đổi căn bản trong tương lai.
Nếu được tổ chức quy mô lớn hơn, “Ngày không xe hơi” có thể trở thành một sự kiện cộng đồng, thúc đẩy nhận thức về lối sống xanh, đồng thời là cơ hội để thử nghiệm những chính sách giao thông công cộng. Đây sẽ là bước khởi đầu để xây dựng các đô thị bền vững, giảm dần sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân.
Trong bối cảnh toàn cầu đối mặt với khủng hoảng khí hậu và áp lực đô thị hóa, nhân rộng sáng kiến này không chỉ mang ý nghĩa biểu tượng, mà còn là giải pháp thiết thực để kiến tạo đô thị xanh - sạch - bền vững. Việt Nam, với tốc độ phát triển nhanh và những thách thức môi trường ngày càng lớn, hoàn toàn có thể học hỏi và triển khai sáng kiến theo lộ trình phù hợp, biến “Ngày không xe hơi” thành điểm nhấn của văn hóa đô thị hiện đại. Đó không chỉ là một ngày để đường phố bớt khói bụi, mà còn là bước khởi đầu để mỗi chúng ta cùng góp phần xây dựng tương lai trong lành cho thế hệ mai sau.
