Bí ẩn khu rừng nguyên sinh giữa rú cát

ANTĐ - Những luật lệ giữ rừng nghiêm khắc ra đời từ xa xưa lưu truyền qua nhiều thế hệ và được người làng chấp hành một cách tuyệt đối. Nhờ thế mà khu rừng tự nhiên trên vùng cát ở nơi này ngày nay đã được gìn giữ gần như vẹn nguyên và còn tồn tại nhiều loại cây gỗ và muông thú quý hiếm đặc hữu trên vùng cát.

         

“Báu vật” làng Đông Dương

Bây giờ có dịp về khu vực rú cát ở thôn Đông Dương, xã Hải Dương nhiều người sẽ không khỏi ngạc nhiên trước sự tồn tại và phát triển của một khu rừng tự nhiên với nhiều loại cây quý hiếm nơi đây. Đó là một trong những khu rừng nguyên sinh ít ỏi còn sót lại trên vùng cát huyện Hải Lăng (Quảng Trị). Một ngày đẹp trời, chúng tôi được người dân làng Đông Dương dẫn đi thăm khu rừng “báu vật” của làng.

Cây song mã cổ thụ toả bóng trong khu rừng ở thôn Đông Dương

Ông Trần Xuân Tình, Trưởng Ban điều hành làng văn hoá Đông Dương vừa dẫn chúng tôi băng qua những vạt rừng chằng chịt dây leo cho hay, khu rừng trên vùng rú cát thôn Đông Dương có diện tích khoảng 80ha, trong đó có khoảng trên 12 ha rừng tự nhiên. Ông Tình cho biết, trong khu rừng tự nhiên này có sự hiện diện của nhiều loại cây quý và muông thú đặc thù vùng cát. “Nghe ông nội tôi kể lại thì khu rừng này có từ ngày làng được khai khẩn. Ngày nay dân làng Đông Dương ai cũng xem khu rừng trên là báu vật chung và cùng góp sức bảo vệ. Từ nhiều đời nay dân làng chúng tôi luôn tự hào vì bảo vệ được khu rừng của tổ tiên để lại. Sở dĩ khu rừng vẫn còn nguyên vẹn như vậy là vì việc giữ rừng đã có hương ước và có cả đội bảo vệ hẳn hoi. Đội giữ rừng này còn gọi là xâu rú”, ông Tình cho biết.

Cây nắp ấm được tìm thấy nhiều ở khu rừng vùng cát thôn Đông Dương
Gốc cây lộc vừng khá lớn trong khu rừng

Theo bản hương ước này, bất cứ người dân làng nào vi phạm sẽ bị xử phạt nghiêm khắc. “Nếu con cháu của gia đình nào vi phạm lên chặt cây rừng hoặc săn bắn thú bừa bãi sẽ bị phạt, cụ thể là người lớn tuổi trong gia đình đó phải làm mâm cau trầu rượu ra trước đình làng tạ tội. Nếu hành vi nặng sẽ bị bêu tên cho cả làng biết trên loa phóng thanh. Ở đây người dân rất kiêng kỵ mỗi khi bị triệu tập ra trước sân đình vì thế việc xâm phạm rừng là điều hiếm khi xảy ra. Phạt tiền hay thóc thì người ta sẽ nộp nhưng rồi dễ tái phạm nhưng phạt ra tạ tội trước làng thì người ta sẽ nhớ mãi”, ông Phan Văn Quang, Chủ nhiệm HTX Đông Dương cho hay.

 Ông Quang kể thêm, cách đây chừng 7-8 năm, có một chị mới về làm dâu của ông hội chủ làng nhưng vì chưa biết luật nên đã chặt một cây củi khô khá lớn trong khu rừng và bị bắt được. Ngay sau đó ông hội chủ làng cũng phải làm một mâm lễ lên đình tạ tội. “Luật giữ rừng của làng là vậy, bất cứ ai vi phạm đều bị xử phạt, nhắc nhở nghiêm khắc. Ngay như tôi, sống đến chừng này tuổi rồi mà chưa bao giờ dám động vào một cây rừng nào nếu không được phép”, cụ Phan Hoàng, 85 tuổi, một bậc cao niên làng Đông Dương nói.

Nằm giữa vùng cát khô khốc thế nhưng khu rừng thôn Đông Dương lại xanh um bốn mùa. Nằm xen kẽ giữa khu rừng có hai đầm nước lớn. Đó là Đầm Lớn có diện tích mặt nước trên 6ha, Đầm Nước có diện tích 11ha. Hai chiếc đầm này quanh năm đầy nước, trong đó Đầm Nước kéo dài đến tận tỉnh Thừa Thiên Huế. Còn Đầm Nước lại nằm độc lập giữa vùng cát, nguồn nước cung cấp cho Đầm Nước là nước mạch rỉ ra từ lòng đất, và nước từ chiếc đầm này tạo thành một con khe chảy xuyên qua khu rừng về tận làng dẫn ra tưới mát đồng ruộng. Chính vì đảm bảo được độ ẩm quanh năm nên khu rừng này rất phát triển và bảo tồn được nhiều loại cây gỗ quý như: cây rõi (thuộc họ gỗ lim), đa cổ thụ, trầm ná (cùng họ gỗ chuồn), trâm bầu, trâm vang, la lã, mít nài, la lã, song mã, sân, si, cừa, lộc vừng...

Một bãi rêu xanh rì trong khu rừng cát
Một cây song mã cổ thụ tại khu rừng trên cát ở thôn Đông Dương

Những cây này có đường kính phổ biến từ 30cm- 1,5m, có độ tuổi hàng trăm năm. Ngoài các loại cây gỗ lớn khu rừng còn phát hiện được nhiều loài chim thú đặc hữu vùng cát như: dông, tắc kè, thỏ, chồn, sóc, rắn các loại, gà đa, bìm bịp, cò, vạc... trong đó có loài chim ông lão (lúc đậu loài chim này có hình dạng như ông lão mang tơi đang ngồi), có trọng lượng đến 50kg, thường được người dân bắt gặp ở các đầm nước tại khu rừng.  

Dân giữ rừng, rừng giữ làng  

Những bậc cao niên làng Đông Dương, xã Hải Dương vẫn thường truyền tai nhau câu “rừng tan thì làng mạt” chỉ để răn dạy con cháu về sự tồn tại ngôi làng mình trước phong ba bão táp. Câu này được những người lớn tuổi làng Đông Dương trải nghiệm suốt cuộc đời và đúc kết qua nhiều thế hệ. “Vị trí của làng nằm ngay rú cát, mở mắt đã thấy cát trắng phau. Nếu không giữ được khu rừng tự nhiên thì có lẽ làng Đông Dương đã chẳng còn tồn tại và phát triển như bây giờ”, ông Phan Vàng, 78 tuổi- từng du kích hoạt động tại địa phương- cho hay. Ông Vàng kể, trong chiến tranh khu rừng thôn Đông Dương đã từng che chở cho cả tiểu đoàn bộ đội chủ lực và rất nhiều du kích địa phương. Tại khu rừng này có điểm cao 19 là nơi Mỹ- Nguỵ từng đóng quân để kiểm soát cả vùng đồng bằng huyện Hải Lăng.

Bí ẩn khu rừng nguyên sinh giữa rú cát ảnh 6
Rặng trâm bầu trong rừng cát
Bí ẩn khu rừng nguyên sinh giữa rú cát ảnh 7
Một góc đầm Nước- được xem là nơi điều hoà không khí, độ ẩm cho khu rừng ở thôn Đông Dương

Trong ký ức của cụ Phan Bích thì những trận bão cát ngày xưa là rất khủng khiếp, còn hơn cả giặc dạ. Ông Bích kể đã từng chứng kiến nhiều ngôi làng bị vùi lấp dấu tích bởi nạn cát bay, cát nhảy nhưng ngôi làng của ông vẫn trụ vững. Ngôi làng Đông Dương lại nằm giáp ngay khu vực rừng trên cát. “Nếu khu rừng này mà bị tàn phá thì làng Đông Dương đã biến mất. Bởi vậy dân có giữ được rừng thì rừng mới giữ được làng là vậy. Khu rừng này cũng giống như điểm tựa đầu của ngôi làng Đông Dương vậy”, nhiều bậc cao niên làng Đông Dương chiêm nghiệm.

Tiếp xúc và tìm hiểu người dân nơi đây chúng tôi biết rằng, hầu hết người dân đều chấp hành rất nghiêm việc bảo vệ rừng. “Tuy nhiên không vì thế mà rừng yên ổn. Cách đây mấy năm, khi cây cảnh như lộc vừng, đa, sanh... sốt thì những kẻ gian bên ngoài lần mò đến trộm rừng. Chúng tôi phải huy động dân làng túc trực, cảnh giác 24/24 giờ, thế mà vẫn bị mất. Đa số các vụ đều bắt được, chỉ duy nhất vụ cây lộc vừng to đến mấy người ôm đã bị kẻ gian tẩu tán đến tận tỉnh Thừa Thiên Huế nên chúng tôi mất dấu, đó là điều đáng tiếc và áy náy nhất của chúng tôi từ trước đến nay”, ông Phan Văn Quang, Chủ nhiệm HTX Đông Dương cho biết.

Đặc biệt, hàng năm thôn Đông Dương đều bầu ra một ban bảo vệ rừng với thường trực 5 thành viên. Những người này có nhiệm vụ chuyên tuần tra, phát hiện và xử lý những trường hợp xâm phạm rừng. “Nhưng nếu không có sự đồng lòng của toàn bộ dân làng thì khó mà giữ được rừng một cách vẹn nguyên. Khi sự đoàn kết, ý thức và niềm tự hào của người dân càng cao thì khu rừng sẽ còn mãi trường tồn”, anh Phan Anh Tài, trưởng ban bảo vệ rừng thôn Đông Dương đúc kết.

Ông Phan Văn Quang, Chủ nhiệm HTX cũng vừa là am hiểu về dược liệu cho biết, khu rừng thôn Đông Dương còn là một “kho” cây dược liệu quý với công dụng chữa bệnh rất hay như: đỗ trọng, cây mao (đỗ trọng nam)- có công dụng bổ máu; ô diết (họ cây quế)- dùng rễ vò chắt nước cho trẻ uống khi đau bụng rất tốt; cây hổ cốt- ngâm rượu uống có tác dụng cứng xương cho người già; cây bá bệnh- trị viêm khớp, đau răng... và rất nhiều loại cây như cam thảo, lá vằng, cây cơm rượu, cây dâm dương hoắc, cây lấu, bướm bạc, hoa trang, bời lời lông, nổ...