Sự thật nhưng lại khó cắt nghĩa bởi bao điều tưởng như là mê tín dị đoan…
Một "mẹ" và 9 "con"
Trước khi kể về hòn đá kỳ bí này, xin được thoáng qua đôi nét về tộc người Rơ Mâm
Người Rơ Mâm hiện chỉ còn 89 hộ với 342 nhân khẩu, cư trú độc lập tại làng Le, xã Mo Ray, huyện Sa Thầy của tỉnh Kon Tum. Trong số 89 hộ này, người Rơ Mâm "thuần chủng" thực ra chỉ khoảng vài chục hộ. Người ta nhận ra họ ở dáng người thấp đậm, tóc xoăn và môi hơi dày… Trước những năm 1990 người Rơ Mâm sống biệt lập giữa đại ngàn Chư Mo Ray heo hút.
Để đưa được họ "hạ sơn", các cấp chính quyền phải trải qua một quá trình vận động gian khổ. Lúc xuống định canh định cư, người Rơ Mâm gần như chỉ biết trồng mỗi cây lúa rẫy. Lác đác có người còn mặc khố áo vỏ cây và giữ một tập tục lạ: Hễ săn được con thú nào, việc đầu tiên là họ mổ bụng, lôi quả tim ra ăn sống…
Về hòn đá bí ẩn này, chúng tôi biết đến nó hết sức tình cờ… Số là hôm đó Công ty 78 - một đơn vị quân đội làm kinh tế ở khu vực này đang giúp làng Le mấy chiếc bể trữ nước mưa nên ông Hệ - Phó giám đốc dẫn chúng tôi xuống làng chơi.
Quanh quẩn mấy vòng giữa những dãy nhà tôn lóa nắng, tôi chợt nhận ra sự lạ: Ngay giữa trung tâm làng có một căn chòi vách gỗ, mái lợp tôn theo kiểu nhà sàn nhưng chỉ cao chừng 1,5m, đứng chơ vơ giữa thảm cỏ rậm rịt. Ông Hệ bảo: Đấy là căn chòi thờ hòn đá thiêng của làng… Chuyện về hòn đá kỳ bí này, ông cũng chỉ biết lõm bõm - bởi dù là người quen thân với ông A Giói, bí thư chi bộ thôn và bây giờ là già làng - ông Hệ cũng chưa từng được tiết lộ. Họ kiêng người lạ biết điều bí mật của mình…
Và quả nhiên phải khéo léo nài nỉ đến suốt buổi, chúng tôi mới được ông A Giói tiết lộ đôi chút về hòn đá bí ẩn này…
Gọi là "hòn", thực tế đó là một phiến đá lớn bằng cỡ chiếc rổ, màu nâu xám. Đầu mỏm chìa ra một mẩu màu trắng hình tròn, dài độ một gang tay nhẵn bóng, trông hệt chiếc ngà voi ai đó cắm vào. Tuy nhiên điều mà họ tôn thờ chưa phải là hình thù kỳ dị đó. Phép lạ mà phiến đá thể hiện mới chính là điều khiến họ phải bái làm "Yang": Cứ vào một khoảng thời gian không nhất định - thường là hai, ba mùa rẫy, phiến đá lại "đẻ" con.
Một mẩu đá kích thước không giống nhau, màu sắc cũng không giống nhau (lớn nhất là cỡ nắm tay người lớn) tròn trịa được tách ra từ hòn đá mẹ. Và mỗi lần "đẻ", đương nhiên hòn đá mẹ lại nhỏ dần đi… Cho đến nay nó đã "đẻ" được 9 "con" tất cả. Chừng ấy lần "Yang" đẻ cũng là ngần ấy lần làng Le có niềm vui lớn: Người, gia súc không xảy ra dịch bệnh; lúa được mùa chất đầy kho, đi săn thường gặp thú lớn…
Thêm một điều kỳ bí khác: thỉnh thoảng "Yang" lại dẫn lũ con đi đâu mất biệt. Đã có lần già làng phải huy động già trẻ, lớn bé vào rừng vạch từng gốc cây ngọn cỏ để tìm mà không thấy. Khi mọi người đinh ninh là trong làng có ai đó làm điều gì phật ý "Yang" thì bỗng nhiên "Yang" lại dẫn lũ con nguyên vẹn trở về…
Vì những điều huyền bí ấy, hàng bao nhiêu năm nay phiến đá đã trở thành "Yang" hộ mệnh của làng Le. Người ta làm nhà để "Yang" và lũ "con" ở. Năm nào "Yang" cho được mùa, làng phải tổ chức đâm trâu và việc đầu tiên là phải lấy máu tắm cho "Yang" cùng với lũ "con". Ngoài dịp này không ai được vô cớ đến gần. Người ta tin rằng nếu tự tiện xâm phạm nơi "Yang" ở, ngài sẽ nổi giận cho mưa làm ngập lụt đất đai; người, vật mắc dịch bệnh mà chết… Ai muốn mở cửa nhà "Yang" phải đâm một trâu để lấy máu tắm…
Sau màn sương huyền thoại
A Giói bên nhà thờ "Yang Ngà". (Ảnh: Quang Hồi)
Một huyền thoại đã được truyền đời cho dân làng Le rằng "Yang Ngà" đã có từ thời người đẻ ra làng (và ta cứ tạm gọi là "cụ tổ" vậy): Hôm đó làng tổ chức đi săn. Lùng sục mãi đến lúc mặt trời gần khuất núi mà chẳng dính được con thú nhỏ nào… Đã toan quay về, đoàn người bỗng thấy lũ chó châu cả vào một lùm cây sủa dữ dội.
Nghi có thú ẩn nấp, họ bao vây lùm cây rồi chĩa nỏ bắn. Chẳng thấy gì đoàn người suỵt chó về nhưng chúng lại càng sủa dữ hơn. Thấy sự lạ, cụ tổ đích thân vén lùm cây vào xem thử. Và trước mắt cụ là phiến đá hình thù kỳ dị miêu tả trên đây… Cho là Yang mang lại điềm gì đó, cụ tổ hạ lệnh cho mọi người cõng nó về làng…
Đêm đó đàn ông làng tổ chức uống rượu "giải sầu" một ngày đi săn thất bại. Đang lăn lóc quanh đống lửa lớn, mọi người bỗng choàng dậy vì tiếng thét thất thanh của cụ tổ: Hòn đá họ cõng về lúc chiều đã "đẻ" một đứa con bằng nắm tay người lớn!
Kinh hãi vì điều kỳ dị xảy ra, theo lời khuyên của cụ tổ, họ đâm một con trâu đực lấy máu tắm cho phiến đá và đứa con của nó. Thấy hình dạng phiến đá như đang ngậm chiếc ngà voi, họ tôn là "Yang Ngà" và tin chắc đây là điềm sinh sôi nảy nở mà Yang mang đến. Niềm tin ứng nghiệm và "Yang Ngà" trở thành vị thần hộ mệnh cho làng Le đã không biết bao đời nay…
Với quan niệm "Vạn vật hữu linh", bất cứ vật gì khi đã thành đối tượng để thờ cúng, đồng bào dân tộc vẫn thường khoác lên nó một màn sương huyền thoại như thế. Gạt qua một bên giai thoại xuất xứ và những "ứng nghiệm" có thể ngẫu nhiên, xin nói một điều rằng: chuyện phiến đá biết "đẻ" là hoàn toàn có thật.
Chính ông A Giói từng là cán bộ xã, hiện đang là bí thư chi bộ thôn - người có vốn văn hóa nhất định - cũng không tin chuyện huyền bí, ma quỷ. Tuy nhiên ông cũng không thể giải thích vì sao lại có những điều bí ẩn lạ lùng này…
Với tôi, điều huyền bí này phải chăng có thể cắt nghĩa: Do sự cấu tạo đặc biệt nào đó của phiến đá (Có thể là sự tập hợp của những loại đá có thành phần và màu sắc khác nhau) khi gặp những biến động đột ngột về thời tiết trong những khoảng thời gian nào đó, chúng sẽ giãn nở và tự tách ra. Như thế đương nhiên dưới con mắt của dân làng thì đó là đá "đẻ".
Nhưng liệu trong tự nhiên có chăng những viên đá có cấu tạo đặc biệt như thế? Lại còn chuyện phiến đá này thỉnh thoảng bỗng biến mất cùng với "lũ con" rồi đột nhiên trở về nguyên vẹn? Liệu có một bàn tay nào dám đùa giỡn với niềm tin tâm linh của một cộng đồng? Xem ra tất cả những huyền bí này phải cần đến sự tận thấy của các nhà khoa học…
