Tết Trung thu trong tranh Bùi Xuân Phái

ANTĐ - Bên cạnh những bức tranh vẽ về phố cổ Hà Nội, về chèo và tranh khỏa thân, có một đề tài trong tranh của danh họa Bùi Xuân Phái cũng rất ấn tượng và độc đáo mà không nhiều người biết đến, đó là vui Tết Trung thu. Nếu như phố trong tranh ông thâm trầm bao nhiêu thì những tranh Trung thu lại rộn ràng bấy nhiêu. 

Sự trong trẻo hồn nhiên qua loạt tranh Trung thu của danh họa Bùi Xuân Phái

Gột rửa những nhọc nhằn

Đề tài “Vui Tết Trung thu” được họa sỹ vẽ vào khoảng những năm 1965 đến 1970, giai đoạn chiến tranh ác liệt nhất. Sở dĩ những bức tranh bột màu tươi tắn và rực rỡ màu sắc ra đời trong khoảng thời gian này là bởi gia đình họa sỹ có sự chia cắt. 5 đứa con của ông ở độ tuổi dưới 10 phải xa bố mẹ để về quê nội ở Vân Canh-Hoài Đức sơ tán, còn ông bà Phái vẫn ở số nhà 87 phố Thuốc Bắc. Giữa cuộc chiến, đời sống không mấy dư dả nhưng những lần về nông thôn thăm con, bầu không khí đón Tết Trung thu rộn ràng, đầm ấm đã truyền cảm hứng cho người nghệ sỹ. Dưới ánh trăng thu, người lớn ngồi với nhau uống trà, thưởng rượu, ngắm trăng, làm thơ. Trẻ em được vui chơi thỏa thích, được hòa mình vào thế giới đồ chơi kỳ thú cùng mâm cỗ đêm rằm. Trong đêm Trung thu, mọi người chờ trăng lên rồi hô phá cỗ, tụi trẻ hò la vui vẻ chia nhau chiếc bánh nướng, bánh dẻo, cùng các loại hoa trái...

Chỉ cần vài cây cọ và một ít màu còn sót lại khi đã hoàn thành tác phẩm chính, ông đã hoàn thành những bức tranh Trung thu được liệt vào hàng “rửa bút”. Bùi Xuân Phái vẽ tranh Tết Trung thu bằng sự nhập tâm và khác rất nhiều khi vẽ về phố. Phố trong tranh của ông thâm trầm, bám sát thực tế đến tiết giảm chi tiết trong khi vẽ tranh Trung thu, Bùi Xuân Phái đã để mặc cảm xúc làm chủ, chạy theo sự ngây thơ, hồn nhiên. Ông đã sử dụng tới phương pháp bóp hình, có nhịp điệu của ý tưởng. Những đứa trẻ trong tranh ông ngộ nghĩnh, ngửa cổ ra sau để ngóng theo ánh sáng kỳ ảo được phát ra từ chiếc đèn ông sao. Ở mảng đề tài Trẻ em vui Tết Trung thu, nghệ thuật Bùi Xuân Phái với tính nhân đạo, đầy ắp tình thương, trong trẻo đã gột rửa những nhọc nhằn, nghèo khó, đem tình yêu tha thiết an ủi từ những con người bình dân, đến những em nhỏ xa mẹ để đi sơ tán trong thời chiến.

Nét đẹp tâm hồn người họa sỹ

Trong cuốn nhật ký của mình, họa sỹ Bùi Xuân Phái đã từng viết “Cứ vẽ như một người không biết vẽ”. Quả thật ở loạt tranh Trung thu, ông đã hiện thực hóa phương châm nghệ thuật này. Người đương thời khi ấy, khi xem những tác phẩm Trung thu do ông vẽ đều rất ngạc nhiên về sự ngây thơ, trong trẻo ở một người họa sỹ đã đứng tuổi. Bùi Xuân Phái vẽ tranh Trung thu có nhiều nét tựa như những bức tranh vẽ của con trẻ. Và hẳn chỉ những người còn giữ được tâm hồn trẻ trung, tung tẩy và yêu thích tự do mới mang được điều đó vào tranh. Có bức tranh ông vẽ 5 đứa trẻ thì con ông khi xem tranh đều nhận ra gương mặt và tính cách của từng đứa. Thế nhưng, khi còn sống, loạt tranh về đề tài Trung thu của họa sỹ không được đánh giá cao mà chỉ coi như một thứ hàng hóa khuyến mãi khi có ai đó đến mua tác phẩm phố của ông, những bức tranh dùng để làm vui lòng khách hàng. 

Nhưng cũng giống như thiếp chúc mừng năm mới hay loạt tranh vẽ về chèo, tranh Trung thu đã minh chứng cho sự đa dạng và luôn tìm tòi cái mới, luôn thay đổi trong nghệ thuật hội họa Bùi Xuân Phái. Không chỉ tập trung vẽ về Phố cổ Hà Nội để làm nên một thế giới Phái nhỏ nhắn, xinh xắn và đầy ắp tinh thần Phái, ông đã làm các thế hệ sau này bất ngờ và kinh ngạc về con người ông, người họa sỹ tài hoa, hiền lành và rụt rè. Nhưng những tác phẩm hội họa do ông sáng tạo nên luôn đầy ắp sức mạnh tinh thần, dung dị và ấm áp. Cho tới nay, những bức tranh ông vẽ về Trung thu đã không còn nằm trong bộ sưu tập gia đình của cố họa sỹ. Những hình ảnh còn sót lại được chụp từ các cuốn sách hội họa tuy hình ảnh không còn sắc nét, đẹp như tranh thật nhưng cũng đủ để người xem hiểu được tinh thần trong tranh Phái-tinh thần yêu cái đẹp, hướng tới tính nhân văn.