Tạ Quang Bạo bên tượng “Đảo Hoàng Sa-Chủ quyền Hải phận Việt Nam”
Những kỷ lục tượng đài
Tạ Quang Bạo giờ đã bị yếu một tay do di chứng bệnh tai biến, nhưng ông vẫn không ngừng thực hiện những tác phẩm về đề tài người lính với cảm xúc vẹn nguyên như thời còn trai trẻ. Tạ Quang Bạo là người đầu tiên dựng tượng về đề tài chiến sĩ bảo vệ hải đảo ở nước ta, đó chính là bức “Đảo tiền tiêu” năm 1980. Đây là tác phẩm để đời của người họa sĩ- chiến sĩ Tạ Quang Bạo. Hình tượng này được ông ấp ủ sau những năm tháng tham gia cuộc chiến tranh chống Mỹ xâm lược.
5 năm ở Trường Sơn (1971-1975), nhà điêu khắc Tạ Quang Bạo đã phải lấy đất tổ mối để nặn tượng về đồng đội của mình. Đó là những trải nghiệm đầy khốc liệt để tích tụ những cảm xúc về hình tượng hào hùng và dũng cảm hy sinh của người chiến sĩ trong cuộc chiến bảo vệ Tổ quốc và thống nhất đất nước. Bức tượng “Đảo tiền tiêu” được hình thành trên những cảm xúc sâu sắc đó. Tác phẩm đòi hỏi nhiều công sức của Tạ Quang Bạo nhất, kéo dài trong 8 năm. Ít có ai dành công sức cho một tác phẩm điêu khắc như ông. Sau hơn 35 năm, hình tượng “Đảo tiền tiêu” vẫn còn được tiếp diễn trong quá trình sáng tạo của ông, với nhiều tác phẩm về người lính khác và cuối cùng là bức tượng về người chiến sĩ bảo vệ “Đảo Hoàng Sa-Chủ quyền Hải phận Việt Nam” của ông mới được trao giải thưởng 5 năm Bộ Quốc phòng, đầu năm 2015. Đó là 2 mốc khá độc đáo và thành công lớn đối với một nhà điêu khắc như ông.
Tạ Quang Bạo còn có những cụm tượng đài và phù điêu bằng đá đạt kỷ lục dài nhất, cao nhất và nặng nhất ở Điện Biên. Trước hết nói đến cụm tượng đài “Kéo pháo” (đá xanh), được dựng trên sườn núi Nà Nhạn. Tác phẩm thể hiện 29 nhân vật kéo khẩu pháo 105 ly, trên một trục nghiêng; thể hiện độ dốc chênh vênh nguy hiểm, khắc họa ý chí, lòng quyết tâm của các chiến sĩ pháo binh. Quần thể điêu khắc này ghép lại từ hơn 100 khối đá xanh lớn nặng 1.200 tấn, với độ cao 10,5m và dài 21m.
Ông cũng chính là người dựng bức phù điêu khổng lồ khác ngay tại chân đồi D1 mô tả đại cảnh “Chiến dịch Điên Biên Phủ” với chiều dài kỷ lục 58m, chiều cao 7m với 113m khối đá và được coi là bức phù điêu ngoại cảnh lớn nhất nước và cả khu vực Đông Nam Á hiện nay. Hình tượng được khắc họa khá toàn bích trong đại cảnh này là hình tượng nghệ thuật đẹp và hoành tráng ghi lại mốc son hào hùng của bản hùng ca Điện Biên chấn động địa cầu.
Cùng với đó, nhà điêu khắc Tạ Quang Bạo còn có hàng chục tượng đài lớn được dựng ở nhiều tỉnh, thành trên khắp đất nước. Đáng kể như các tác phẩm: “Vào hội”-1977; “Tượng đài Chiến thắng sông Lô”-1982; hoặc các tượng đài “Chiến thắng Nha Trang”, “Đường 9 Nam Lào”; “Tượng đài chiến tích Hải Vân”... Đặc biệt vào năm 2001, ông được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật đợt I cho các tác phẩm tượng đài lớn như “Tình hữu nghị Việt-Lào” cao 3m - năm 1980; Tượng đài “Nghĩa trang Ban Mê Thuột” cao 7m-năm 1997; Riêng tượng đài “Chiến thắng Xuân Trạch Vĩnh Phúc”, cao 16m – năm 1996...
Lấy cần cù bù danh lợi
Ông kể, có lần không giữ gìn và bảo quản tác phẩm cẩn thận nên đã bị kẻ trộm vào nhà “nẫng” mất. Khi đó, ngôi nhà ông vẫn chưa được xây dựng khang trang, cửa giả tuềnh toàng và kẻ gian vào không lấy gì ngoài 20 bức tượng. Cũng lạ, tên trộm này có vẻ yêu nghệ thuật điêu khắc nên chọn lựa rất cẩn thận, toàn là những tác phẩm đoạt giải thưởng của ông, đó là “Thiếu nữ dâng hoa”, “Đồng quê”, rồi cả “Phố cổ” và “Chim”... Những tác phẩm này ngày ấy đều có giá từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng. Riêng một phiên bản “Thiếu nữ dâng hoa” của ông còn bán được 15 triệu đồng. Nói rồi ông cười, chính vì chuyện mất trộm tượng đã thúc ông vận động con cháu cùng xây nhà, để bày tượng và giữ tượng cho đến nay.
Nói đến chuyện mưu sinh, có người nói bảo Tạ Quang Bạo sống được bằng nghề bán tượng. Ông cười: “Cũng túc tắc thôi”. Lại cũng nghe đồn, ông giao giá tượng cao lắm, từ 20 nghìn đến 30 nghìn USD. Thực ra với những khách hàng biết quý trọng tác phẩm và am hiểu nghệ thuật, có khi chỉ vài triệu đồng ông cũng sẵn sàng sang nhượng. Ông tặc lưỡi, lấy cần cù bù danh lợi thôi mà. Cuộc đời ông chứng minh một điều, tài năng chẳng là gì nếu không say mê lao động. Sự cần cù là vậy và sự khiêm tốn của ông đúng với phẩm chất nghệ sĩ chân chính và một tài năng đích thực.
Dẫn chúng tôi đi xem những sáng tác mới nhất về đề tài phụ nữ, với khám phá sáng tạo hiện đại và đầy trừu tượng, đó là một nụ hôn, hay đó là thân phận của mảnh đời cô đơn, và kia có thể là sự đắm say của tình yêu... Với những bố cục độc đáo, khi thuận, khi ngược, lúc là khổ ngang, hay chiều dọc bay lượn, chờn vờn trong mái tóc đã ngả màu thời gian. Thương cho những nỗi niềm nhân thế, dần dà tâm sự những nỗi niềm trong sự trống vắng của trái tim nghệ sĩ trong ông trào dâng. Hiện ông sống một mình, chậm rãi và thâm trầm trong nỗi cô đơn của sáng tạo và cuộc đời. Nói đến những cuộc tình, ông ngậm ngùi kể, những người tình lần lượt bỏ ta đi, để lại mọi sầu muộn và sự khắc khoải đường đời. Ông dồn hết tâm trạng cho những thể hiện hình tượng về thân phận của một nửa đã mất trong cuộc đời mình. Hình tượng về tình yêu và thế giới đàn bà giờ lại dâng đầy trong tâm hồn ông. Tấm áo cần cù đã khoác lên đời mình, ông thầm lặng đóng cửa suy tư và trao gửi cho đất và đá tạo hình. Ông chỉ vào hàng chục tượng mới, đó chính là thành quả của những đêm cô đơn và đắm chìm trong sáng tạo của một thời trai trẻ.
