Nữ thợ cả của làng trống 1.000 năm tuổi

ANTĐ - Làng trống Đọi Tam với lịch sử 1.000 năm làm trống là làng nghề truyền thống cổ kính nhất Việt Nam. Tuy nhiên, từ xưa tới nay làm trống là công việc của nam giới, ít ai biết nhiều phụ nữ cũng tham gia vào công việc khó nhọc này. 

Đọi Tam là một làng nhỏ của xã Đọi Sơn (Duy Tiên - Hà Nam), nơi có thửa ruộng Tịch điền thời vua Lê Đại Hành. Lễ hội thiêng liêng này được diễn ra vào mùng 7 tháng Giêng hàng năm. Theo truyền thống, ngày cày Tịch điền không thể thiếu tiếng trống uy nghi làng Đọi. Và cũng phải nhắc đến một bí mật làng trống Đọi Tam từ xưa đến nay, là không truyền nghề cho con rể và con gái vì sợ bị lộ bí quyết làm nghề. 

Nữ thợ cả của làng trống 1.000 năm tuổi ảnh 1Chị Thanh hiện là “nữ thợ cả” trống làng Đọi

Mối tình trống

Vậy mà giờ đây, ở Đọi Tam đã hình thành một đội thợ trống là nữ. Và trong đội trống ấy, người phụ nữ không chỉ biết làm trống, mà còn phải biết đánh trống và biểu diễn các nhịp điệu cho thật uyển chuyển. Trong đội trống của làng Đọi Tam, sẽ có một người được bầu làm “nữ thợ cả” để quản lý đội và hướng dẫn chị em kỹ thuật làm trống và các bài biểu diễn. 

Ở Đọi Tam hiện nay, “nữ thợ cả” được truyền cho chị Lê Thị Thanh, vợ anh Lê Ngọc Hùng - một nghệ nhân và cũng là chủ xưởng của cơ sở sản xuất trống lớn nhất nhì Đọi Tam. Trống do vợ chồng chị làm ra không chỉ nổi danh khắp đất nước mà còn xuất khẩu sang nước ngoài. Ông Chu Thế Canh, Chủ tịch UBND xã Đọi Sơn cho biết: “Ở làng này không phụ nữ nào làm trống giỏi như chị Thanh. Gần 30 năm làm nghề, lại được nghệ nhân giỏi như anh Hùng chỉ dạy thì chỉ có nhất”.

Anh Hùng mỉm cười bảo: “Chúng tôi yêu nhau cũng vì trống đấy”. Chị Thanh chia sẻ: “Tôi sinh năm 1962, anh Hùng hơn tôi một tuổi. Quê tôi tận dưới xã Thanh Hà - Thanh Liêm. Thời trẻ, nghe tiếng anh Hùng làm trống giỏi nhất nhì làng, thế rồi làm quen, yêu nhau lúc nào chẳng biết”. Ngày ấy, ở làng Đọi gọi họ là “mối tình trống”. “Gọi thế thôi chứ thực ra không trống rỗng đâu mà lãng mạn lắm! Năm 1984, chúng tôi cưới nhau, anh Hùng vừa là chồng, vừa là thầy dạy tôi những tuyệt kỹ của nghề làm trống”, chị Thanh chia sẻ.

Nghề làm trống cũng giống như nghề đóng cối xay, rất vất vả cực nhọc lại cần một sức khỏe dẻo dai cùng ý chí bền bỉ. Thoạt đầu, sợ vợ không theo được nên anh Hùng không dám truyền nghề. Nhưng thấy chị Thanh quyết tâm nên anh Hùng đã không ngại truyền đạt từng động tác đơn giản nhất. Đầu tiên chỉ là những công đoạn “xếp tang” (tạo khung gỗ cho trống), đến chọn da trâu, căng da trên mặt trống… Rồi khi đã thành thạo các khâu giản đơn này, chị tiếp tục được học cách tạo âm và “đóng đinh” cho trống. Mãi sau này, khi đã lành nghề, chị mới được chồng dạy cho cách đánh bóng và vẽ hoa văn trên mặt cùng tang trống.

Nữ thợ cả của làng trống 1.000 năm tuổi ảnh 2Làm trống là công việc cực nhọc

 “Bụng trống” vẫn làm trống

Trở thành một trong những cao thủ trong làng trống Đọi Tam, chị Thanh vẫn không ngừng học hỏi những tuyệt kỹ làm nghề để tạo ra những âm thanh vang vọng hơn. Cho đến nay đã gần 30 năm làm nghề, sản phẩm trống do chị Thanh làm ra đã được xuất khẩu sang khắp các nước châu Âu.

Ở nhiều nơi làm trống họ kiêng phụ nữ mang thai làm vì sợ âm thanh của trống không thịnh, không vang. Ở Đọi Tam này không kiêng kỵ điều ấy, “bụng trống” thì vẫn làm như thường, miễn sao có tay nghề vững chắc, có sáng tạo, biết thỉnh âm cho chuẩn.

Ở làng Đọi Tam này, các cụ cấm kỵ nhất là truyền nghề cho con gái và con rể vì sợ bị lộ bí quyết làm nghề. Những người làm dâu như chị Thanh phải rất thông minh, trung thành và yêu chồng mới được truyền nghề một cách tỉ mỉ. Theo anh Hùng: “Làm nghề thì không khó nhưng để có được bí quyết riêng thì đó là kinh nghiệm tích cóp nhiều đời, không dễ truyền cho người khác”.

Chị Thanh lại được chồng truyền cho tất thảy những bí quyết đó nên dù có vất vả vẫn đứng ra cùng công nhân trong xưởng làm ra những sản phẩm tuyệt mỹ. Nhiều người trong làng thấy chị Thanh “bụng trống” mà cứ đứng liên tục mấy tiếng, hết dùng búa tạo khung đến căng da trống thì phát hoảng. Thậm chí, họ còn thấy chị đứng trên mặt trống mà dận xuống cho da trâu giãn nở.

Ngủ cũng mơ làm trống

Dịp Hà Nội kỷ niệm  Đại lễ 1.000 năm Thăng Long, không chỉ vợ chồng chị Thanh, mà 100% thợ trống ở Đọi Tam đều phải ăn nằm với trống. “Chúng tôi ngủ mà còn mơ làm trống. Nửa đêm, chồng mơ chỉ huy thợ làm tang, vợ gọi thợ căng da trâu. Đang ngủ mà cứ í ới như đang làm trống”, chị Thanh tiết lộ.

Không chỉ là một “nữ thợ cả” trống của làng Đọi Tam, chị Thanh còn chỉ huy đội đánh trống chuyên nghiệp gồm 60 phụ nữ của xã Đọi Sơn. Trong nhiều lễ hội lớn, tiếng trống của đội phụ nữ Đọi Sơn đã truyền cảm hứng và niềm tự hào cho bao nhiêu tâm hồn.

Theo ông Chu Thế Canh: “Đọi Tam có khoảng 80 phụ nữ làm nghề trống. Phụ nữ làm trống cũng không kém đàn ông, nhiều chị em còn đi kiếm việc làm (như bọc lại da trống) ở các tỉnh như vùng Nam Định, Thái Bình… Phụ nữ làm trống rất vất vả nhưng nếu đã theo được nghề thì nghề cực nhọc ấy sẽ theo họ đến suốt đời, trường hợp chị Thanh là một ví dụ”.