Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội nay là ĐHQGHN
“Tinh hoa mới” là để phân biệt với các đại học “tinh hoa cũ”, vốn chỉ dành cho những người đã có địa vị xã hội hoặc khả năng tài chính, mà dành cho những người thông minh, trí tuệ, sáng tạo, nhân văn và đổi mới nhất đến học tập, nghiên cứu, sáng tạo vì sự phồn vinh của xã hội, nhân loại cũng như vì chính bản thân. Những thành phần “tinh hoa” tập hợp lại, trở thành những cộng đồng đại học “tinh hoa” của xã hội, bao gồm những giáo sư đầu ngành, những nhà khoa học ưu tú, những sinh viên tiềm năng, những cựu sinh viên đang nắm những vị trí quan trọng trong các cơ quan nhà nước và những tập đoàn kinh tế hàng đầu; tức là những người có tiềm năng và khả năng đóng góp nhiều nhất cho sự phát triển bền vững của xã hội. “Tinh hoa mới” ở đây cần được hiểu là sứ mệnh, yêu cầu, vai trò mới, nhưng các đại học “tinh hoa mới” có thể đã rất cũ như ĐH Havard, ĐH Oxford, ĐH Cambridge hay cũng có thể rmới hơn như ĐH Thanh Hoa, Bắc Kinh (Trung Quốc), ĐHQG Singapore - NUS, ĐH Khoa học và Công nghệ Pohang - Postech (Hàn Quốc)...
- Như Giáo sư vừa nói, đại học “tinh hoa mới” phải đóng vai trò hoa tiêu, dẫn đầu, tiên phong và trụ cột cho cả nền GDĐH, tức là cho cả các ĐH ở tầng mức thấp hơn. Giáo sư giải thích rõ hơn về điều này?
- Về mặt đào tạo, các trường “đại học tinh hoa mới” chính là nơi đào tạo và đào tạo lại các nhà khoa học, nhà quản lý cho các trường đại học đơn ngành, cao đẳng khác. Về mặt nghiên cứu và chuyển giao tri thức, các trường “đại học tinh hoa mới” phải là nơi sáng tạo ra tri thức mới đồng thời chuyển giao tri thức đó cho xã hội. Bên cạnh đó, nếu phân theo khu vực tác động và ảnh hưởng của một trường đại học, ta có thể phân thành các cấp: địa phương - quốc gia - khu vực và thế giới. Trong khi các trường cao đẳng hay các trường đại học đơn ngành chỉ có vai trò ở cấp độ địa phương hay quốc gia; thì những trường đại học “tinh hoa mới” sẽ phải vươn xa hơn, nhắm tới việc phục vụ khu vực và thế giới. Ví dụ, một trường cao đẳng sẽ đào tạo ra những chuyên viên, kỹ thuật viên làm việc cho khu vực mà trường cao đẳng đó đặt trụ sở; nhưng những trường “tinh hoa mới” như Viện Công nghệ Massachussets - MIT, ĐH Stanford sẽ không chỉ đào tạo kỹ sư, nhà khoa học cho Bang Massachussets, Bang California của nước Mỹ mà còn cho cả thế giới; hay trường Chính sách công Lý Quang Diệu thuộc NUS cũng đang nhắm đến mục tiêu không chỉ đào tạo các chính trị gia, các nhà hoạch định chính sách cho Singapore mà còn cho cả khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
- Việc điều hành, quản lý, triết lý hoạt động của đại học tinh hoa mới có những điểm gì nổi bật, thưa Giáo sư?
- Về cơ cấu, thì chúng ta cũng thấy các đại học tinh hoa mới đều là các đại học nghiên cứu đa ngành, đa lĩnh vực gồm phức hợp nhiều trung tâm, viện nghiên cứu, cơ sở đào tạo, chuyển giao tri thức bên trong. Ngoài chức năng đào tạo và nghiên cứu khoa học thì chuyển giao tri thức, phục vụ cộng đồng, xã hội cũng là những chức năng vô cùng quan trọng của đại học tinh hoa mới. Về hợp tác, phần lớn các đại học hàng đầu thế giới đều theo mô hình gắn kết rất chặt chẽ và thông suốt giữa các khu vực đại học - khoa học công nghệ - doanh nghiệp - chính phủ - xã hội. Về quản lý, các trường đại học tinh hoa mới cần phải có quyền tự chủ rất cao để thực hiện sứ mệnh đặc biệt của mình. Cần phải hiểu quyền tự chủ không phải là đặc quyền mà là khả năng giúp trường đại học mang lại lợi ích công và ứng phó kịp thời trước những thay đổi nhanh của cuộc sống.
Tuy vậy, trường đại học có tự chủ thì cũng phải thể hiện được khả năng tự chịu trách nhiệm cao thông qua việc chứng minh được quyền tự chủ được sử dụng hiệu quả, thể hiện qua năng lực, kết quả và sản phẩm đầu ra như chất lượng đào tạo, nghiên cứu, chuyển giao tri thức. Trong bối cảnh đó, vai trò của Nhà nước đối với giáo dục đại học cũng thay đổi theo hướng từ quản lý, kiểm soát chuyển dịch sang giám sát, đánh giá không chỉ của Nhà nước mà còn của xã hội, cộng đồng, khu vực tư dựa trên các quy chế, quy định, luật pháp đã được thừa nhận, tức là cân bằng giữa tự chủ, tự chịu trách nhiệm phù hợp với năng lực tự chủ và hiệu quả hoạt động của các đại học với quản lý nhà nước ở mức độ cần thiết (chiến lược, chính sách, kiểm tra giám sát…).
- Ở Việt Nam đã có đại học tinh hoa mới chưa, thưa Giáo sư?
- Ngay từ những năm đầu của thời kỳ đổi mới, Đảng và Nhà nước ta đã có tầm nhìn chiến lược và sáng suốt quyết định thành lập và xây dựng 2 ĐHQG là những trung tâm đào tạo và nghiên cứu đa ngành, đa lĩnh vực. Đây chính là những đại học được xây dựng theo định hướng đại học “tinh hoa mới”. Thực tiễn cho thấy, trong suốt gần 20 năm qua, 2 ĐHQG đã có rất nhiều đóng góp cho sự nghiệp giáo dục, đào tạo, khoa học, xứng đáng là nòng cốt và tiên phong trong sự nghiệp phát triển GDĐH, và thực sự đã vươn ảnh hưởng ở tầm khu vực. Trong bảng xếp hạng mới nhất của QS, ĐHQGHN có 4 ngành nằm trong top 200 khu vực châu Á. Trong bảng xếp hạng năm 2011 của Webometrics, ĐHQGHN đứng hàng đầu Việt Nam và nằm trong top 10% các đại học trên thế giới.
Trong thời gian tới, ĐHQGHN đặt mục tiêu được xếp vào trong nhóm 200 đại học hàng đầu châu Á vào năm 2015, vươn lên nhóm 200 đại học tiên tiến của thế giới vào năm 2020; đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, nghiên cứu KH&CN đỉnh cao, chuyển giao tri thức đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước và nhu cầu du học tại chỗ, thu hút các nhà khoa học xuất sắc về làm việc, nhiều sinh viên quốc tế đến học, làm nòng cốt và tiên phong trong đổi mới hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. Chúng ta cũng có thể thấy, từ sứ mạng, tầm nhìn, các giá trị cốt lõi của ĐHQGHN cũng đều nhắm tới việc không chỉ trở thành một đại học nghiên cứu, từng bước đạt chuẩn quốc tế, làm nòng cốt, tiên phong cho nền GDĐH Việt Nam, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển đất nước giàu đẹp, phồn vinh, vững vàng hội nhập quốc tế. Và để đạt được điều đó, ngoài sự nỗ lực của từng giảng viên, cán bộ, sinh viên ĐHQGHN thì sự quan tâm, ủng hộ, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Chính phủ, sự đóng góp của toàn thể nhân dân, xã hội có vai trò vô cùng then chốt và quan trọng.
- Xin cảm ơn Giáo sư và xin chúc ĐHQGHN sớm trở thành ĐH tinh hoa mới!
