Phạm tội trong lĩnh vực chứng khoán:

Luật đã có nhưng ... khó xử

ANTĐ - Sự kiện Tổng Giám đốc Lê Văn Dũng của Công ty Dược Viễn Đông bị đưa ra tòa xét xử được xem là bước ngoặt trong xử lý loại tội phạm chứng khoán. Trước khi BLHS sửa đổi năm 2009 có hiệu lực thi hành, cơ quan tiến hành tố tụng cũng đã xử lý hình sự nhiều vụ phạm pháp trong lĩnh vực chứng khoán, tuy nhiên các hành vi phạm tội trong lĩnh vực này thường bị xử lý ở những tội danh khác nhau như: "lừa đảo chiếm đoạt tài sản", "cố ý làm trái" hay "tham ô tài sản" nếu hành vi thuộc mặt khách quan các tội danh tương ứng… 

Không nên hình sự hóa vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán để thị trường có sự phát triển

Điểm danh tội phạm chứng khoán

Năm 2011, trong quá trình điều tra, xử lý, nổi lên các vi phạm chính trong thị trường chứng khoán như: Vi phạm các quy định về công ty đại chúng, về chào bán chứng khoán ra công chúng nhưng không đăng ký với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), không công bố các báo cáo tài chính, các thông tin kinh tế khác mà theo quy định phải công bố. Khi chứng khoán sụt giảm mạnh, một số cá nhân, tổ chức chứng khoán tìm cách “giải cứu” bằng cách cố tình vi phạm các quy định của UBCKNN như làm giá một số cổ phiếu, ứng khống trước cổ phiếu cho một số nhà đầu tư "ruột", bảo lãnh khống cho một số nhà đầu tư vay tiền ngân hàng… Đồng thời, một số nhà đầu tư đã có hành vi tung tin không chính xác tạo sốt ảo một số cổ phiếu, thao túng giá cổ phiếu nhằm trục lợi… 

UBCKNN đã lập các đoàn kiểm tra, thanh tra một số công ty chứng khoán và nhà đầu tư. Kết quả đã phát hiện nhiều sai phạm, ra 55 quyết định xử phạt vi phạm hành chính với số tiền phạt 4,2 tỷ đồng. Không dừng ở đó, Cơ quan Cảnh sát điều tra và An ninh điều tra cũng đã phát hiện, khởi tố điều tra một số vụ nổi cộm như việc Công an tỉnh Quảng Ngãi phát hiện, điều tra vụ Nguyễn Thanh Huy, Giám đốc Công ty cổ phần Đầu tư Tài Phát ký giả 32 hợp đồng cầm cố chứng khoán để chiếm đoạt của 7 khách hàng trên 4,7 tỷ đồng. Hiện, trong số 105 công ty chứng khoán đang hoạt động, có nhiều công ty chứng khoán đang rơi vào diện cảnh báo.

Những bất cập trong xử lý

Trước những diễn biến phức tạp của tội phạm chứng khoán, với nhiều thủ đoạn ngày càng tinh vi, qua mặt UBCKNN, loại tội danh này đã được bổ sung vào Bộ luật Hình sự năm 2009. Theo Luật Sửa đổi bổ sung một số điều của BLHS, 3 tội danh trong lĩnh vực chứng khoán được bổ sung là tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu sự thật trong hoạt động chứng khoán (điều 181a); sử dụng thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán (181b), tội thao túng giá chứng khoán (181c). Tuy nhiên để xử lý được loại tội phạm này đến nay vẫn còn khá nhiều vướng mắc. Chẳng hạn, việc xác định giá trị thiệt hại của tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán rất khó, thậm chí nhiều hành vi không thể xác định được vì giá trị chứng khoán thay đổi hàng ngày trên thị trường. Do đó để tổn thất do một hành vi gây ra cho các nhà đầu tư trên thị trường cũng rất khó để xác định.

Khi ông Lê Văn Dũng, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty Dược Viễn Đông bị CQĐT khởi tố để điều tra hành vi thao túng giá chứng khoán - hành vi đang gây rối ren thị trường chứng khoán, vấn đề tố tụng hình sự trên thực tế mới được chứng minh. Tuy vậy, sự kiện đó cũng không có nhiều thay đổi trong hoạt động tố tụng hình sự với tội phạm chứng khoán bởi tiền lệ xử lý hành chính vẫn chủ yếu. Một số chuyên gia tài chính cho rằng, còn nhiều lý do khác khiến khó xử lý hình sự các hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán. Đó là hoạt động phối hợp giữa các cơ quan tố tụng và với các bộ, ngành liên quan. Các vụ việc phát sinh trên thị trường chứng khoán là các tranh chấp kinh tế, dân sự nên nếu các bên giải quyết theo con đường hòa giải thành công thì vụ việc được khép lại, mà không cần tiến hành các biện pháp tố tụng… Đồng thời, nguyên nhân khó xử lý hình sự đối với hành vi thao túng giá chứng khoán là do chưa có văn bản hướng dẫn Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS và nhận thức về vấn đề này của cơ quan tố tụng còn những khác biệt.

Bị cáo Lê Văn Dũng nguyên Tổng giám đốc Công ty Dược Viễn Đông

và đồng bọn là trường hợp đầu tiên bị xử lý hình sự với tội danh về chứng khoán

Bao nhiêu tiền thu lợi bất chính mới là phạm tội?

Theo Dự thảo Thông tư liên tịch hướng dẫn thi hành BLHS về các tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán thì hành vi thao túng giá chứng khoán (điều 181c BLHS) được xác định gây hậu quả nghiêm trọng là số tiền từ 1 tỷ đến dưới 2 tỷ đồng, rất nghiêm trọng từ 2 tỷ đồng trở lên. Đây cũng là mức tiền được đưa ra với tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu sự thật trong hoạt động chứng khoán (Điều 181a BLHS).

Đối với tội sử dụng thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán (Điều 181b BLHS) hiện còn nhiều ý kiến khác nhau nên Dự thảo Thông tư đưa ra hai phương án. Thứ nhất, nếu là thu lợi bất chính lớn sẽ có giá trị từ 200 triệu đồng đến dưới 500 triệu đồng; thu lợi bất chính rất lớn hoặc đặc biệt lớn sẽ có giá trị từ 500 triệu đồng trở lên. Gây hậu quả nghiêm trọng trong trường hợp thiệt hại có thể tính được bằng tiền sẽ là 1 tỷ đến dưới 2 tỷ đồng. Phương án hai được đưa ra khác xa với phương án 1, đó là thu lợi bất chính lớn sẽ có giá trị từ 1 tỷ đến dưới 2 tỷ đồng; thu lợi bất chính rất lớn hoặc đặc biệt lớn sẽ có giá trị trên 2 tỷ đồng. Tuy nhiên, theo đại diện Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội, nếu quy định mức tối thiểu 200 triệu thì bản thân cơ quan này sẽ “không thể kiểm soát nổi vì mỗi ngày giao dịch khoảng 1.000 tỷ đồng”, còn cơ quan pháp luật thì “quá tải”.

Đại diện này đề nghị mức thấp nhất là 1 tỷ đồng. Nhiều đại diện các công ty chứng khoán cũng đồng tình với ý kiến này và cho rằng, mức quy định như của dự thảo Thông tư là thấp. Đành rằng, vi phạm pháp luật thì cần phải xử lý nhưng xử lý đến mức độ nào, với số tiền bao nhiêu là phù hợp với một lĩnh vực đặc thù như chứng khoán thì phải cân nhắc kỹ.

Phát biểu tại cuộc Hội thảo xây dựng Thông tư liên tịch hướng dẫn thi hành BLHS về các tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán do Bộ Tư pháp phối hợp với ủy ban Chứng khoán Nhà nước tổ chức ngày 10-5 vừa qua, Đại tá Trần Thanh - Cơ quan An ninh điều tra, Bộ Công an, đơn vị đã thực hiện việc điều tra và truy tố đối tượng Lê Văn Dũng, Công ty Dược Viễn Đông cho rằng: cách tính toán và chứng minh như thế nào xác định được số tiền thu lời bất chính cũng như tính ra số liệu để xác định gây hậu quả nghiêm trọng trên lĩnh vực chứng khoán là rất khó.

Trong vụ án Lê Văn Dũng, dù có tới 13 nhà đầu tư gửi đơn tố cáo họ đã bị thiệt hại tổng cộng hơn 1,5 tỷ đồng do hành vi thao túng của Lê Văn Dũng và đồng bọn gây ra. Cơ quan An ninh điều tra và VKSNDTC cũng đã nhiều lần đặt vấn đề xem xét, điều tra con số gây thiệt hại của các bị can… nhưng đều thấy rất khó chứng minh. Nhiều ý kiến đồng tình với ông Thanh, cho rằng với quy định của pháp luật hiện hành, cơ quan tố tụng đang gặp khó vì nhiều hành vi vi phạm đang diễn ra trong lĩnh vực này đang khá phổ biến mà không xử lý được. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng, không nên “hình sự hóa” làm ảnh hưởng đến sự phát triển của thị trường chứng khoán.

Thị trường chứng khoán Việt Nam trải qua rất nhiều biến cố nhưng đến nay vẫn còn khá non trẻ so với các nước trong khu vực, vì vậy khi làm luật để xử lý những hành vi này cần cân nhắc thật kỹ lưỡng, cần phân biệt được ranh giới giữa xử lý hành chính và hình sự, tránh hình sự hóa các hành vi vi phạm hành chính, đảm bảo răn đe, phòng ngừa đặc biệt chú ý đến hành vi nào gây nguy hiểm cho xã hội, có như vậy thị trường chứng khoán mới có những bước phát triển mới, tạo tiền để cho sự phát triển kinh tế toàn diện.